(niemiecki Auschwitz, jidysz Oshpitizin, romski Auszwica) – miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu i gminy wiejskiej, leży przy ujściu Soły do Wisły, w centrum Kotliny Oświęcimskiej.

Warto zobaczyć:

Układ urbanistyczny (XIV – XV wiek, XIX – XX wiek)

Dawny ratusz (XVII wiek, spalony 1863), odbudowany, Rynek Główny 14

Gotycki zamek książąt oświęcimskich (2 połowa XIII wieku, wielokrotnie przebudowywany XIV – XX wiek), dwupiętrowy, z kwadratową basztą

Zespół klasztorny dominikanów, obecnie salezjanów, ul. Jagiełły 10:

- gotycki kościół NMP Wspomożenia Wiernych (1 połowa XIV wieku), przebudowany (1899 – 1906 oraz 1975 – 1984)

- klasztor rozebrany, zachowany kapitularz przebudowany na kaplicę św. Jacka (XIV wiek, restaurowana 1900)

- zakład salezjański św. Jana Bosko

- ogród

Zespół klasztorny serafitek (1895 – 1899), pl. Kościuszki 8-10:

- kościół MB Bolesnej

- klasztor

- ogrodzenie

Późnogotycki kościół Wniebowzięcia NMP (około 1417), przebudowany w stylu barokowym (1681), restaurowany (1863 – 1867), wieża dobudowana (1863 – 1877)

Synagoga Chewra Lomdei Misznajot, obecnie Centrum Żydowskie (1900), ul. księdza Skarbka 3

Cmentarz rzymsko – katolicki, (połowa XIX wieku):

- kaplica

- dom przedpogrzebowy  

- ogrodzenie z bramą

Cmentarz żydowski (przełom XIX/XX wieku), ul. Dąbrowskiego

- ogrodzenie z bramą

Dawna wytwórnia wódek i likierów Jakuba Haberfelda (2 połowa XIX wieku), ul. Dąbrowskiego 2-4

Dom z oficyną (przełom XIX/XX wieku), Rynek Główny 8

Fresk sufitowy autorstwa Witolda Kaczanowskiego w Oświęcimskim Centrum Kultury – jeden z największych w Europie

Zespół Byłego Nazistowskiego Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady Auschwitz-Birkenau (1940 – 1944):

- obóz koncentracyjny „Auschwitz-Birkenau”

- rampa kolejowa i bocznica, na terenie Dworca Towarowego Zachodniego

- budynek „SS Küche” (1941 – 1942), ul. Kolbego 2

- zespół budynków dawnych Zakładów Tytoniowych, w latach 1940 – 1944 część KL Auschwitz-Birkenau

- magazyn nr 1 („Truppenwirtschaftslager”) (1917 – 1924)

- magazyn nr 2 („Lagerhaus”) (1916)

- magazyn nr 3 („Stabsgebäude”) (1917 – 1924)

- magazyn nr 4 („Unterkunftsbäude”) (1929 1931)

- bocznice kolejowe „Do Monopolu” i „Baraki” (1916, 1931), w latach 1940-44 część KL Auschwitz-Birkenau

- ruiny magazynów „Fünf Kartoffellagerhallen” i „Krautsilo” KL Birkenau (1943 – 1944), ul. Piwniczna