Kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej w Samborcu

           Został wzniesiony około połowy XIII wieku (za Z. Świechowskim) przez komesa Pawła z Samborca. W latach 1607 – 1717 należał do jezuitów sandomierskich. Zrujnowany w 1656 w czasie potopu szwedzkiego, w 1676 wymieniany był jako częściowo drewniany a częściowo murowany. Około 1688 - 1691 został powiększony (przekształcenie dawnego prezbiterium i dobudowa nawy) staraniem proboszcza Stanisława Umińskiego, kanonika sandomierskiego. Konsekrowano go w 1728 roku W trakcie odnawiania w 1880 dobudowano od południa nową zakrystię i kruchtę.

           Kościół jest położony na wysokim wzgórzu lessowym nad doliną Wisły, zapewne na grodzisku. Orientowany, murowany z kamienia i cegły (absyda i detale z ciosu), otynkowany. Barokowy, z romańskimi pozostałościami. Z pierwotnego obiektu zachowały się w murach prezbiterium obecnego kościoła pozostałości obwodowych ścian romańskich nawy i absydy. Fasada została wyburzona w czasach nowożytnych, w to miejsce dobudowano barokową nawę na rzucie elipsy.

            Prezbiterium jest prostokątne, romańskie w zrębie, zamknięte nieco węższą, półkolistą, romańską absydą, w górnej części nadbudowaną w latach 1688 – 1691. Przy prezbiterium od północy znajduje się stara zakrystia, od południa nowa z 1880 roku. Nawa jest barokowa, nieco wyższa, na rzucie zbliżonym do elipsy, z kruchtą z 1880 od południa.

            Fasada ujęta jest w pary wydatnych pilastrów dźwigających przełamujące się belkowanie. Pilastrowy szczyt, ujęty w wolutowe spływy i obeliski, zwieńczony jest trójkątnym przyczółkiem. Na osi portal o arkadowym otworze ujętym w półkolumny na wysokich cokołach, które wspierają trójkątny szczyt. W polach bocznych fasady, między pilastrami, są półkoliście zamknięte nisze, powyżej płyciny. W szczycie jest arkadowa wnęka z barokową płaskorzeźbą Trójcy Św. Na przyczółku kamienna rzeźba anioła.

            Boczne elewacje nawy są oskarpowane. Skośne, barokowe skarpy wspierają również ścianę absydy. Portal prowadzący z prezbiterium do zakrystii jest drewniany, profilowany, zapewne z XVIII wieku. Dachy są dwuspadowe, nad nawą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę o charakterze barokowym, zapewne z 2. połowy XIX wieku.

            Prezbiterium jest nakryte sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Ozdabia je ramowa dekoracja stiukowa z płaskich, ornamentowanych listew (koniec XVII wieku). Zakrystia nakryta jest kolebką, nawa sufitem. Ściany nawy rozczłonkowane są pilastrami o stylizowanych, stiukowych głowicach. Między pilastrami znajdują się arkadowe wnęki. Nawę i prezbiterium obiega belkowanie. Jest ono poprzerywane otworami odcinkowo przesklepionych okien. Otwór tęczowy zamknięty jest półkoliście.

            Ołtarz główny jest barokowy (2. połowa XVII wieku). Dwa ołtarze boczne przy tęczy rokokowe (2. połowa XVIII wieku), przeniesione w 1878 z innego kościoła. W lewym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XVII wiek), przemalowany, w sukience srebrnej z 1. połowy XVIII wieku. W prawym barokowy obraz Kamienowania św. Szczepana (koniec XVII wieku).

            Ambona jest rokokowa (2. połowa XVIII wieku), chór muzyczny drewniany, o charakterze barokowym, może z 1888 roku. Murowana chrzcielnica pochodzi z końca XVII wieku. W nowszy konfesjonał wprawiono dwie wczesnobarokowe kolumienki (XVII wiek). W zakrystii są barokowe komody. Na łuku tęczy zawieszony jest barokowy krucyfiks z dwoma puttami (XVIII wiek). W kościele znajduje się owalna tablica inwokacyjna, drewniana, w rzeźbionym obramieniu (1. połowa XVIII wieku) oraz żeliwne epitafium Stefana Koszarskiego, generała brygady Wojska Polskiego (zm. 1824).

            Na wyposażeniu jest między innymi barokowa monstrancja z herbem kapituły sandomierskiej (1719), puszka z około połowy XVII wieku z pokrywą zwieńczoną grupą Ukrzyżowania, pacyfikał o późnogotyckiej stopie z herbem Rogala i literami ks. Macieja Becha, prepozyta sandomierskiego oraz ornat z bokami z litego pasa polskiego (XVIII wiek).

            W murowanej dzwonnicy z 1880 znajdują się dwa dzwony, jeden gotycki, drugi z 1597 - ufundowany przez ks. Macieja Becha, z herbem Rogala.

źródła

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. III - woj. kieleckie, z. 11 - powiat sandomierski, Warszawa 1962

2. Z. Świechowski, Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009 (nauk.)