Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja w Gierczycach

Pierwotny powstał około 1390 wraz z utworzeniem parafii, został ufundowany przez dziedziców Treszczyna, braci Jana i Mikołaja oraz ich matkę Pachnę. Obecny wzniesiono w 1708, konsekrowano w 1741 roku. W 1797 dobudowano zakrystię. Kościół był odnawiany między innymi w 1816 roku.

Jest on orientowany, zbudowany z modrzewiowego drewna w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce i sosnowych przyciesiach, oszalowany. Prostokątna nawa ma ścięte wschodnie naroża, prezbiterium jest prostokątne, węższe od nawy. Od północy do korpusu przylega murowana, piętrowa przybudówka (1797) z przedsionkiem. Mieści ona w przyziemiu zakrystię, a nad nią dawną bibliotekę kościelną i lożę kolatorską (obecnie składzik), otwartą oknem do wnętrza prezbiterium. Przy nawie od południa i zachodu są późniejsze, drewniane kruchty. Dachy dwuspadowe, kryte blachą (dawniej gontem).

Wewnątrz kościół jest nakryty spłaszczoną, pozorną kolebką, w nawie z zaskrzynieniami. W otworze tęczowym o barokowym wykroju podwieszony jest późnobarokowy krucyfiks z aniołkami (XVIII wiek). W kościele znajduje się troje drewnianych odrzwi z początku XVIII wieku, z płaskorzeźbami na ościeżach. Jedne wiodą z prezbiterium do zakrystii (z postaciami świętych biskupów i ornamentem z akantu; drzwi mają stare okucia i zamek), drugie z kruchty południowej do nawy (z postaciami Marii i archanioła Gabriela ze Zwiastowania oraz ornamentem z akantu), trzecie z kruchty zachodniej do nawy (z postaciami świętych Piotra i Pawła). Żelazne drzwi do zakrystii (od północy), z rozetą i antabą, pochodzą z XVIII/XIX wieku.

Wyposażenie wnętrza jest jednolite, rokokowe (w barwach zielono-złotych), wykonane w 4. ćwierci XVIII wieku pod wpływem sandomierskiego warsztatu Macieja Polejowskiego między innymi przez Kwiatowicza z Nowego Korczyna, W. Pogodę i Czernego.

W ołtarzu głównym znajdują się rzeźby świętych, Boga Ojca wśród aniołów w zwieńczeniu i późnobarokowe obrazy (około połowy XVIII wieku): św. Mikołaja oraz obraz Matki Boskiej Pocieszenia ze świętymi Augustynem i Moniką, w srebrnych sukienkach (Bractwo Pocieszenia w Gierczycach zostało zatwierdzone w 1745). W dwóch ołtarzach bocznych są rzeźby świętych oraz obrazy z XVIII wieku: w lewym św. Benedykta z Nursji, w prawym św. Jana Nepomucena.

Ambona oraz chrzcielnica w takiej samej formie mają bogatą dekorację rokokową. Na baldachimach znajdują się rzeźby Chrystusa i anioła, na zaplecku chrzcielnicy płaskorzeźba Chrztu Chrystusa. Kamienna kropielnica jest klasycystyczna. Chór muzyczny wspiera się na czterech słupach, ma wygięty, rokokowy parapet. Rokokowe organy (1796) zachowały się fragmentarycznie. Dwa konfesjonały i ławki są rokokowe.

W kościele znajdują się zapewne XVIII-wieczne obrazy Matki Boskiej Częstochowskiej w srebrnej sukience i św. Rajmunda de Penaforte (?) oraz barokowy portret nieznanego biskupa. Do tego późnobarokowy krucyfiks (XVIII wiek), dwa rokokowe, klasycystyczny na drewnianej podstawie oraz rokokowy krzyż ołtarzowy.

Na wyposażeniu jest między innymi klasycystyczna monstrancja oraz ornaty z tkanin, ze stułami, bursami, manipularzami i nakryciami na kielichy: jeden w stylu regencji, trzy rokokowe. Księgozbiór obejmuje około sto tomów dzieł teologicznych w językach polskim i łacińskim (XVII i XVIII wiek).

W kościele znajduje się marmurowe, późnobarokowe epitafium Juliana Stanisława Korwin Kochanowskiego, kasztelana radomskiego (zm. 1756), z herbem Korwin, panopliami i miejscem po portrecie. Drugie, kamienne, o charakterze późnobarokowym (wystawione w 1816) - Benedykta Kołaczewskiego, proboszcza gierczyckiego, kanonika opatowskiego (zm. 1815), fundatora zakrystii.

Cmentarz przykościelny otoczony jest ogrodzeniem z desek wpuszczanych poziomo w murowane słupy (na wzór oryginalnego, z belek), które nakryte jest daszkiem (kiedyś gontowym). Od południowego wschodu znajduje się w nim XVIII-wieczna dzwonnica. Jest ona drewniana o konstrukcji słupowej, oszalowana, na rzucie kwadratu. Przyziemie z arkadowym przejściem, dawniej na przestrzał (od kiedy dzwonnica przestała służyć jako przejście na cmentarz, drzwi w ścianie południowej zlikwidowano) nakryte jest gontowym, czteropołaciowym dachem. Nad nim wznosi się węższa i niższa kondygnacja otwarta arkadkami, zwieńczona łamanym daszkiem z latarnią. Na iglicy żeliwny krzyżyk z kogutkiem.

Na cmentarzu parafialnym wyróżnia się nagrobek Antoniego i Katarzyny Goreckich (zm. 1846), w kształcie krzyża na postumencie, wykonany w 1847 w warsztacie kamieniarskim w Kunowie.

Dawniej w Gierczycach istniał też drewniany dwór z 1857 roku. Parterowy, prostokątny, od frontu miał kamienny, czterokolumnowy, klasycystyczny portyk, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Dach czterospadowy, gontowy. Spłonął on po II wojnie światowej, pozostały murowane budynki gospodarcze i resztki podworskiego parku, w tym okazała aleja bukowa.

źródła

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III – woj. kieleckie, z. 7 – powiat opatowski, Warszawa 1959

2. R. Mirowski, Drewniane kościoły i dzwonnice Ziemi Świętokrzyskiej, Kielce 2002