Dzisiejsza data:

Bazylika katedralna pod wezwaniem Narodzenia NMP w Sandomierzu

           Pierwotny kościół, zapewne z XI wieku, był wzmiankowany w 1148 roku. Katalog Zabytków… podaje, że na jego miejscu w 2. połowie XII wieku, staraniem Kazimierza Sprawiedliwego wzniesiono ciosową kolegiatę romańską. Według J. Zuba to ten sam kościół, za Kazimierza Sprawiedliwego konsekrowany i w 1191 podniesiony do godności kolegiaty. Uległ on zniszczeniu w czasie najazdu tatarskiego w 1241 i 1259/60 roku.

Obecny został wybudowany w tym samym miejscu około 1360 przez Kazimierza Wielkiego. Konsekrowany w 1382 roku. Około połowy XV wieku powiększony prawdopodobnie przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego – dobudowano wtedy kaplicę (później pod wezwaniem Najświętszego Sakramentu) i zakrystię mansjonarską. Według Architektury gotyckiej… zakrystia pochodzi z 1585, a J. Zub datuje kaplicę na 4. ćwierć XV wieku. W latach 1611 - 1613 kaplica otrzymała nowe sklepienie.

Około 1660 - 1680 kościół został odrestaurowany (po zniszczeniach z okresu potopu szwedzkiego) i częściowo przebudowany. Miedzy innymi zmieniono wtedy dachy – pierwotnie oddzielne dla każdej nawy – na jeden dwuspadowy, dobudowano lub przekształcono kapitularz, przebudowano fasadę według projektu architekta z Krakowa i dostawiono kruchtę zachodnią (J. Zub podaje że obie powstały według projektu architekta z Lublina). W 1717 przeniesiono tu parafię z kościoła św. Piotra. W 1726 ułożono marmurową posadzkę dostarczoną z Krakowa przez Kacpra Bażankę (zachowała się do dziś). W 1728 powstała nowa kruchta od południa, w 1748 nowe sklepienie kaplicy mansjonarskiej.

W latach 1708 - 1776 wnętrze zostało zbarokizowane, zgodnie z duchem kontrreformacji. W drugiej fazie (1766 - 1776) zapewne według wytycznych ks. Józefa Karśnickiego. Po utworzeniu w 1818 biskupstwa sandomierskiego kościół został podniesiony do godności katedry. W trakcie remontu przeprowadzonego przed połową XIX wieku przekształcono kruchtę południową na kaplicę św. Barbary (od 1855 pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP).

Kolejna gruntowna restauracja (koniec XIX wieku) połączona była z regotyzacją świątyni według projektu Antoniego Wąsowskiego. Zbito tynki na zewnątrz i przemurowano lica ścian, imitując wątek gotycki (także niewłaściwie na barokowej kruchcie zachodniej). Dobudowano też kruchtę od północy i neogotycką wieżyczkę na sygnaturkę. W tej postaci kościół przetrwał do dziś. W 1930 zostały odkryte fragmenty gotyckiej fasady, w latach 30. odsłonięto całościowo bizantyjsko-ruską polichromię w prezbiterium. W 1960 kościół został podniesiony do godności bazyliki mniejszej.

W 1983 w podziemiach, miejscu pochówku Męczenników Sandomierskich z 1260, a potem biskupów sandomierskich i wybitniejszych członków kapituły, urządzono kaplicę pod wezwaniem Bł. Męczenników Sandomierskich. W trakcie generalnej restauracji prezbiterium prowadzonej od 2008 za stallami odkryto freski z czasów Kazimierza Wielkiego, z początków fundacji. Ukryte tam były również malowidła z XV lub początku XVI wieku, przedstawiające herby ziemskie z czasów jagiellońskich.

Komentarze obsługiwane przez CComment