Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Bliznem

Pierwotny kościół wystawiono zapewne w 1366, po lokalizacji wsi przez Kazimierza Wielkiego.

          Obecny - jak ustalił R. Brykowski - wzniesiono zapewne w 2. połowie XV wieku. Został on rozbudowany około 1646 (budowa wieży i wieżyczki na sygnaturkę) i 1690 (dodanie sobót rozebranych w 1811). W 1756 ściany pobito gontem, w 1927 pobito gontem dach. Kościół jest położony na niewielkim wzniesieniu opadającym w kierunku rzeki Stobnicy, w XVII wieku był otoczony ziemnymi wałami obronnymi.

           Jest on późnogotycki, orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, na kamiennym podmurowaniu. Z wieżą i kruchtą o konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte jest trójbocznie, przy nim od północy znajduje się prostokątna zakrystia ze stryszkiem, później powiększona i podwyższona. Szersza nawa ma rzut zbliżony do kwadratu. Od południa przylega do niej prostokątna kruchta, wzniesiona przed 1774 (w miejsce starszej), od zachodu kwadratowa wieża z około 1646 roku.

            Ściany na zewnątrz są pobite gontem, z wyjątkiem kruchty, oszalowanej deskami. Dolna część ścian jest osłonięta gontowymi fartuchami. Prezbiterium i nawa wzmocnione są lisicami. Pod okapem prezbiterium są ozdobne, fazowane wsporniki, zachowane także pod obecnym dachem zakrystii. Wysoki, dwuspadowy dach o jednej kalenicy, przechodzący nad zakrystię, jest pobity gontem. Zachowało się pierwotne wiązanie storczykowe w typie gotyckim, o usztywnieniu wzdłużnym. Na wszystkich częściach więźby widnieją znaki montażowe.

           Barokowa wieżyczka na sygnaturkę pochodzi sprzed 1745 roku. Jest sześcioboczna z latarnią, pobita blachą. Kruchta nakryta jest dachem dwuspadowym, gontowym z przyczółkiem. Na zewnętrznej, południowej ścianie nawy są napisy z 2. połowy XVII wieku, o charakterze not kronikarskich (częściowo przysłonięte kruchtą i gontami). W południowej ścianie kruchty jest wnęka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego (ludową, XIX-wieczną), przeniesioną w 1971 z kapliczki.

            Wieża ma silnie pochyłe ściany i nadwieszoną izbicę. W dolnej części, obejmującej kruchtę, jest połączona z kościołem. Ściany wieży u dołu są oszalowane deskami, a ponad profilowanym gzymsem z zadaszeniem, dzielącym je w połowie, pobite gontem. Wejście od zachodu osłonięte jest niewielkim, dwuspadowym daszkiem. Izbica ma ściany pionowe, oszalowane, z ozdobnie wyrzynaną koronką u spodu. Baniasty hełm jest ośmiodzielny, z latarnią pobitą blachą. Został wzniesiony po 1774 roku.

            Wewnątrz ściany prezbiterium i nawy wzmocniono lisicami. Stropy są płaskie, w nawie z lekko skośnymi zaskrzynieniami, podtrzymywanymi przez cztery ozdobne, fazowane wsporniki. W kruchcie strop jest dostosowany do kształtu dachu. Tęcza ma wykrój ostrołukowy, jest fazowana. Na belce znajdują się barokowe rzeźby (1. połowa XVII wieku): Chrystusa na krzyżu, św. Marii Magdaleny, Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana. Drewniana podłoga pochodzi z przełomu XVIII/XIX wieku, została położona w miejsce starej, kamiennej posadzki. Chór muzyczny jest wsparty na dwóch słupach, ma prosty parapet z podwieszonym lambrekinem, dodanym przed 1774 rokiem.

            Do zakrystii prowadzi późnogotycki portal (przełom XV/XVI wieku) o wykroju w tzw. ośli grzbiet, fazowany. Znajdują się w nim drzwi z gotyckimi okuciami o dekoracyjnym układzie, z XVII-wiecznym zamkiem. Portal pod wieżą został poszerzony (może w 1811), jest zamknięty łukiem spłaszczonym. Portal południowy pochodzi zapewne z 2. połowy XVII wieku, jest zamknięty łukiem spłaszczonym, są w nim drzwi ze starymi okuciami, zamkiem i klamką z XIX wieku. W prezbiterium są cztery późnogotyckie okna o fazowanych obramieniach, zamkniętych łukiem w tzw. ośli grzbiet. Okna w nawie są prostokątne, fazowane, od zachodu dwa kwadratowe. Stolarka okienna jest nowsza, wielokwaterowa.

             Polichromia wewnątrz pochodzi z XVI, XVII i XVIII wieku, została odsłonięta, zakonserwowana i częściowo zrekonstruowana w latach 1969 - 1671. Na ścianie wschodniej, za ołtarzem głównym zachowały się zacheuszki. Powstały one zapewne w tym samym czasie, co kościół (przełom XV/XVI wieku). Pierwotnie całe wnętrze obejmowała polichromia renesansowa z elementami późnogotyckimi (1549). Jest ona figuralna, złożona z prostokątnych scen dzielonych pasami groteski i ornamentów roślinnych. W prezbiterium na ścianie północnej, w górnej partii jest dziewięć scen z Męki Pańskiej, zachowanych częściowo i dwa dobrze zachowane zacheuszki. Fragmenty zachowane na ścianie wschodniej prezbiterium, za ołtarzem głównym: Chrystus Zmartwychwstały, poniżej data 1549 i nieczytelny napis zapewne fundacyjny, po bokach reszty nierozpoznanych scen oraz trzy klęczące postacie zapewne fundatorów (częściowo uzupełnione). Na ścianie południowej prezbiterium jest siedem scen w większości zrekonstruowanych: Chrystus Ukrzyżowany i Matka Boska Bolesna, Zaśnięcie Matki Boskiej, Wniebowzięcie MB, Koronacja MB, Matka Boska z Dzieciątkiem, Przemienienie na Górze Tabor, św. Anna Samotrzeć.

             Na ścianie tęczowej zachowały się w całości lub częściowo sceny: Śmierć Judasza, Hiob oraz dekoracja ornamentalna. Strop kasetonowy w prezbiterium został całkowicie zrekonstruowany. W nawie na zaskrzynieniu północnym są cztery sceny zachowane w całości: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Chrystus nauczający w świątyni, Wjazd do Jerozolimy. Na ścianie północnej nawy jest Sąd Ostateczny. Na ścianie tęczowej od zachodu przedstawienie czterech Ewangelistów, przedzielone pasami ornamentów roślinnych. Na belce tęczowej ornamenty roślinne. Na ścianie zachodniej nawy, nad chórem muzycznym cztery anioły, król Dawid i św. Cecylia.

            Na stropie nawy (w typie renesansowym), na tle roślinnym znajduje się piętnaście popiersi świętych w kolistych medalionach (być może z 1649). Medaliony ujęte są w ramy połączone ze sobą klamrami o formach kojarzących się z okuciowymi. Malowidła późnorenesansowe (1649) znajdują się ponadto na ścianach nawy, zaskrzynieniu i parapecie chóru muzycznego. Są one figuralne, z bogatą ornamentacją roślinną, z datą i napisami fundacyjnymi, mailowane z inicjatywy miejscowych chłopów: Cud św. Walentego, Św. Zofia z córkami, Męczeństwa św. Bartłomieja, Męczeństwa św. Szymona, popiersia świętych: Jakuba Starszego, Macieja i Doroty. Na ścianie południowej jest siedem obrazów w ozdobnych ramach (częściowo zrekonstruowanych): Św. Regina, Męczeństwo św. Sebastiana, święci: Barbara, Wojciech, Marcin, Św. Mikołaj. Nad drzwiami do kruchty przedstawienie Chusty św. Weroniki. Na ścianie zachodniej pod chórem trzy sceny męczeństw z napisami. Na parapecie chóru muzycznego medaliony z popiersiami dwóch ewangelistów i czterech ojców kościoła, w obramieniach roślinno-groteskowych zwieńczonych główkami puttów.

           Obramienia wejść stanowi dekoracja malarska z 2. połowy XVII wieku. W prezbiterium na ścianie północnej i południowej jest polichromia z około 1700 roku. Zasłania ona dolne sceny malowideł z 1549 roku. Zachowała się prawie w całości. Naśladuje kołtrynę (rodzaj zasłony pokrytej ornamentem), jest złożona z pionowych pasów pokrytych fantazyjnymi kwiatami. Podobny motyw zachował się fragmentarycznie w zakrystii.

           Ołtarz główny jest późnobarokowy (sprzed 1721), z parą kolumn i dwiema rzeźbami aniołów w zwieńczeniu. Po bokach ujęty bramkami, na których są rzeźby św. Piotra i św. Pawła, współczesne ołtarzowi. W polu głównym znajduje się barokowy obraz Adoracji Matki Boskiej przez Wszystkich Świętych (około połowy XVII wieku). Tabernakulum jest późnobarokowe, z ornamentami w stylu regencji. Trójdzielne, z parami pilastrów i kolumn, w zwieńczeniu są rzeźby Baranka i dwóch aniołów.

           Ołtarze boczne przy tęczy są barokowe (sprzed 1646), gruntownie przerobione w 2. połowie XVIII wieku (między innymi dodano zwieńczenia, ucha i ornamenty rokokowe). Są jednokondygnacyjne ze zwieńczeniem, ujęte parami kolumn. W lewym są barokowe, XVIII-wieczne obrazy: Śmierć św. Józefa (w polu środkowym), Matka Boska Sokalska i Zwiastowanie oraz rokokowy obraz św. Barbary. W prawym: św. Franciszek (w polu głównym, sprzed 1646), św. Karol Boromeusz, św. Ignacy Loyola, św. Antoni Padewski, Męczeństwo św. Erazma z Gaete (XVIII wiek).

            Ambona jest późnorenesansowa (1604), z dekoracją malarską o motywach roślinnych wypełniających podziały architektoniczne. Chrzcielnica jest późnobarokowa (sprzed 1720), drewniana, z czarą podtrzymywaną przez anioła. W kościele są trzy kamienne kropielnice: XVII-, XVIII- (w typie gotyckim) i XVIII/XIX-wieczna (o charakterze barokowym); XVIII – XIX-wieczne feretrony i chorągwie; barokowe obrazy (między innymi św. Kazimierz, św. Sebastian, św. Michał Archanioł, Matka Boska adorowana przez św. Franciszka, Ukrzyżowanie, Chrystus u słupa); rzeźby, wśród nich NM Panna z grupy Zwiastowania - późnogotycka, z około 1500; Chrystus Zmartwychwstały - późnorenesansowa, z 1. połowy XVII wieku; naczynia, szaty i księgi liturgiczne z XVII - XIX wieku.

           Wokół kościoła jest drewniane ogrodzenie z wbudowanymi czterema murowanymi kapliczkami z XIX wieku. Są one kwadratowe, ze sklepieniami żaglastymi. W elewacjach są duże płyciny. Od frontu szczyty zamknięte półkoliście, ze spływami, ujęte w czworoboczne wieżyczki. Otwór wejściowy zamknięty jest łukiem półkolistym. Dachy nad korpusami i wieżyczkami są dwuspadowe, kryte dachówką.

             Wikarówka została zbudowana przed 1699, przerobiona około połowy XVIII wieku, gruntownie przebudowana w 1811. Jest drewniana o konstrukcji zrębowej, na podmurowaniu z kamienia. Prostokątna, parterowa, częściowo podpiwniczona. Układ wnętrza jest dwutraktowy. Na osi znajduje się sień, za nią prostokątna świetlica. W izbach są belkowe stropy oraz dwa kominki z drewnianymi gzymsowaniami. Na zewnątrz ściany obite są gontem, z fartuchami u dołu. Elewacja frontowa jest trójosiowa, z zadaszeniem nad wejściem, wspartym na dwóch słupach. Okna mają listwowe obramienia z ośmiokwaterową stolarką. Dach jest czterospadowy, o silnie wysuniętych połaciach, z powiekami, kryty gontem. Wewnątrz są przedmioty pochodzące z kościoła, między innymi malowane, XVIII-wieczne antepedia, barokowe obrazy.

             Plebański budynek gospodarczy pochodzi zapewne z około połowy XIX wieku. Jest drewniany, o konstrukcji sumikowo - łątkowej. Część południowa ma wysokie podmurowanie (w związku ze spadkiem terenu). Budynek jest prostokątny, w części północnej znajduje się wozownia, w części południowej dwudzielny spichlerz. Od północy i zachodu są dwa szerokie wejścia z mieczowaniami. Dach jest czterospadowy, z szerokim okapem od strony zachodniej.

             W 2003 cały obiekt (razem z zabudowaniami plebańskim) został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, jako jeden z sześciu drewnianych kościołów Małopolski.

źródła:

1. Ryszard Brykowski, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV w., Wrocław 1981

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 13 - woj. rzeszowskie, z. 2 - powiat brzozowski, Warszawa 1974