Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Grodzisku koło Skały

          W miejscu grodu założonego przez Henryka Brodatego w 1228, na opadającej stromo od południa skale, wkrótce wzniesiono kościół. Ten w 1262 przekształcony został przez Bolesława Wstydliwego na kościół i klasztor klarysek. Klaryski przeniosły się tu z Zawichostu, gdzie Bolesław osadził je na prośbę swojej siostry, późniejszej bł. Salomei. Z inicjatywy Salomei założono w Grodzisku bibliotekę przyklasztorną i ulokowano miasto Skała. W 1320 klaryski przeniosły się do Krakowa, a ich świątynia w Grodzisku zaczęła popadać w ruinę. Był to zapewne romański jeszcze kościółek typu grodowego, jego relikty zdają się tkwić w fundamentach obecnej, XVII-wiecznej budowli.

            Inicjatorem odbudowy zespołu jako ośrodka pielgrzymkowego był ks. Sebastian Piskorski – profesor Akademii Krakowskiej, przyszły kierownik budowy kościoła akademickiego św. Anny w Krakowie. Prace zakończono w zasadzie w 1677 roku.

           Kościół jest skromny, murowany, z prezbiterium zwróconym ku zachodowi, zamkniętym prostą ścianą. Przy nim od południa znajduje się zakrystia. Szersza od prezbiterium nawa jest prostokątna, od wschodu złączona z okrągłą (jakby) wieżą. Jak piszą Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki – wieża ta stanowi niewyjaśniony w pełni element bryły, zwracający na siebie uwagę. Być może tkwią w niej relikty rotundy grodowej z epoki romańskiej? Przez otwarcie wieży w przyziemiu do nawy utworzono półkolisty przedsionek. Na elewacji wschodniej, po bokach wieży, są spływy z obeliskami. Od zachodu Ogrójec w kształcie groty, w nim późnobarokowe posągi Chrystusa i anioła. Na obszarze kościoła znajdują się trzy wczesnobarokowe portale (w tym okalający wejście do świątyni) .

           Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami kolebkowymi ze stiukowymi kasetonami. Znajdują się w nich motywy koron, krzyżujących się gałązek, gwiazd oraz herb Leliwa. Ołtarz główny i dwa boczne są marmurowe, barokowe. W ołtarzu głównym, z perspektywicznie ustawionymi kolumnami, znajdują się stiukowe posągi św. Józefa i św. Sebastiana oraz rokokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W zwieńczeniu obraz Koronacji Matki Boskiej pędzla Franciszka Smuglewicza. W ołtarzu bocznym prawym (w kształcie wnętrza centralnej, kopulastej kaplicy) jest marmurowy posąg bł. Salomei. W ołtarzu bocznym lewym – marmurowy posąg św. Marii Magdaleny. Barokowe są trzy marmurowe kropielniczki, późnobarokowe – ambona, ławki i dwa konfesjonały. Na wyposażeniu jest jeszcze XVII-wieczny obraz św. św. Franciszka, Dominika i Zakonnika oraz dwa drewniane relikwiarze, w kształcie rąk, zapewne XVIII-wieczne.

            Kościół ma oryginalne otoczenie. Dziedziniec frontowy okala mur w kształcie prostokąta, z półkolistym wygięciem od północy oraz dwoma barokowymi portalami wokół bramek. Na narożnikach muru stoją kamienne, barokowe figury osób związanych z bł. Salomeą: św. Kingi, Kolomana Węgierskiego, Bolesława Wstydliwego, Henryka Brodatego i św. Jadwigi Śląskiej. Przed wejściem do kościoła wznosi się posąg bł. Salomei (wg Katalogu zabytków... – św. Klary) na wysokiej kolumnie.

            Przestrzeń za prezbiterium, niżej położona i dość ciasna, ograniczona platformą skalną przechodzącą w urwisko, zorganizowana jest na zasadzie osi widokowej, którą – z uwagi na brak miejsca – rozbudowano perspektywicznie. Za kościołem przechodzi się przez bramkę (teren ten otoczony był niegdyś murem, z którego pozostał barokowy portal), poprzez którą widać kamienną rzeźbę przedstawiającą słonia dźwigającego obelisk. Zamknięciem perspektywy jest zespół tzw. grot – murowany, prostokątny budynek mieszczący trzy kaplice wypełnione sztucznymi stalaktytami: św. Jana Chrzciciela, Zaśnięcia Matki Boskiej i św. Marii Magdaleny. Nieco na uboczu znajduje się równie sztuczna jak te "groty" pustelnia bł. Salomei, księżnej-zakonnicy. Jest ona murowana, według tradycji XVII-wieczna, bez charakterystycznych cech stylowych. Koło pustelni widać fragment murów obwodowych dawnego grodu.

           Jak piszą Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki – oryginalność założenia, świadcząca o wykształceniu ks. Piskorskiego i jego znajomości ówczesnych zdobyczy sztuki, przejawia się w tych perspektywicznych "sztuczkach" (ten sam chwyt zastosowano w ołtarzu głównym kościoła), w przemyślnej i malowniczej organizacji przestrzeni, w niezwykłości pomysłów. Słoń z obeliskiem (widnieje na nim data 1686), symbol mocy i sławy, jest powtórzeniem słynnej grupy z Piazza Minerva w Rzymie (dzieło Lorenzo Berniniego z 1647).

                                                              Opracowała Marta Goździk

źródła:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. 1 - województwo krakowskie, z. 12 - powiat olkuski, Warszawa 1953

2. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982