Kościół pod wezwaniem św. Barbary w Golcowej

Pierwszy kościół wzniesiono tu w 1448, po lokacji wsi przez Piotra z Chrząstowa, biskupa przemyskiego.

          Około 1485 wybudowano nowy (lub przebudowano stary), istniejący do dziś. Natomiast według Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce kościół w Golcowej pochodzi z około1559 roku.

           Był on wielokrotnie odnawiany i przebudowywany. W 1756 dodano trzy nowe okna. Znaczne przekształcenia wprowadzono w 2. połowie XIX wieku: w1871 pojawiła się neogotycka wieżyczka na sygnaturkę, w 1876 usunięto soboty (podcienia) i dobudowano kruchty. W latach 1885 - 1887 przedłużono nawę ku zachodowi.

            Mimo tych przeróbek kościół w znacznym stopniu zachował swoją pierwotną, gotycką strukturę: zrąb prezbiterium i nawy (bez ściany zachodniej), system zaskrzynieniowo-więźbowy (usztywniony niegdyś wokół prezbiterium i nawy zaczepami). Prezentuje on ten sam typ (biorąc pod uwagę system konstrukcyjny, ukształtowanie bryły i detal architektoniczny), co kościoły w Bliznem i Haczowie. Charakteryzuje się on obecnością oddzielnych daszków pulpitowych nad zaskrzynieniami. Nad nimi, pod okapem dachu głównego, są zaczepy.

           Kościół w Golcowej jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej. Prezbiterium ma prostokątne, zamknięte trójbocznie. Przy nim od północy znajduje się zakrystia (zapewne dobudowana w XIX wieku). Nawa jest szersza, ma rzut wydłużonego prostokąta (pierwotnie była kwadratowa). Od południa i zachodu przylegają do niej późniejsze kruchty.

            Wewnątrz, w prezbiterium i zakrystii są płaskie stropy, w nawie – z zaskrzynieniami. Zaskrzynienia mają wsporniki i są podtrzymywane przez trzy pary słupów (dodane w latach 1885 - 1887). Tęcza ma wykrój prostokątny, belka jest wsparta na wspornikach. Na niej barokowy krucyfiks. Belka i wsporniki są fazowane. Ściany wzmocnione są lisicami. W prezbiterium znajduje się pięć gotyckich okien, zamkniętych łukiem w tzw. ośli grzbiet, fazowanych. Okna w nawie są prostokątne.

             Ściany na zewnątrz pierwotnie oszalowane były deskami. W 1966 wymieniono je na gonty (wtedy też drewnianą podłogę zastąpiono posadzką). Pod okapem dachu prezbiterium są ozdobne, fazowane wsporniki (widoczne także na strychu od północy, nad zakrystią i w nawie nad zaskrzynieniami). Dach nad nawą i prezbiterium jest dwuspadowy, o jednej kalenicy. Nad kruchtami i zakrystią pulpitowe. Wszystkie pobite blachą.

            Kościół w Golcowej został wybudowany prawdopodobnie przez ten sam warsztat ciesielski i w zbliżonym czasie, co świątynie w Bliznem i Domaradzu. Świadczy o tym podobna bryła, detal architektoniczny (zdobienie szeroką fazą zakończoną ostrołukowym spływem z uskokiem), podobne ukształtowanie i rozmieszczenie otworów okiennych, konstrukcja więźby dachowej (zmontowana jest ona wyłącznie z pełnych kozłów więzarowych, pokrytych nacinaniami), zbliżone do siebie w kształcie znaki montażowe.

            Ołtarz główny jest barokowy (1628), gruntownie przerobiony około 1756, uzupełniony w XIX wieku. Dwukondygnacyjny, z ażurowymi uchami o bogatej dekoracji z bujnego akantu i dwiema parami kolumn. W górnej kondygnacji są barokowe rzeźby św. Wawrzyńca i św. Stanisława Biskupa. Pomiędzy kolumnami XIX-wieczne rzeźby św. Piotra i św. Pawła, nad nowszymi bramkami anioły. W polu głównym barokowy obraz Matki Boskiej ze św. Joachimem i św. Anną oraz Bogiem Ojcem nad nimi. W górnej kondygnacji również barokowy obraz Trójcy Świętej. Tabernakulum jest rokokowe (zapewne z około 1756), obrotowe.

             Ołtarze boczne przy tęczy także są barokowe (1628). Lewy (gruntownie przerobiony około 1720) jest jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Ma dwie pary złoconych kolumn i ażurowe ucha z suchego akantu. W zwieńczeniu znajdują się dwie barokowe rzeźby aniołów, w polu głównym barokowy obraz św. Barbary (z drewnianą sukienką). Tabernakulum wbudowane predellę. Ołtarz prawy (Matki Boskiej Nieustającej Pomocy) około 1720 uzupełniono ornamentami, później również pozłocono. Jest on jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem, z parą kolumn i ażurowymi uchami z ornamentów chrząstkowo-małżowinowych.

               Barokowa ambona (zapewne z 1628, baldachim przerobiony później) zdobiona jest malowidłami: na parapecie czterech ewangelistów, na zaplecku Chrystus Dobry Pasterz. Zaplecek ujęty jest ażurowymi uchami z ornamentów chrząstkowo-małżowinowych. Chrzcielnica (koniec XV wieku) jest kamienna, z czarą zdobioną ostrołukowymi arkadami zakończonymi liliami. Pokrywa barokowa, zwieńczona rzeźbioną grupą Chrztu Chrystusa.

             Konfesjonał jest rokokowy (2. połowa XVIII wieku), dwie ławy kolatorskie z przełomu XVIII/XIX wieku. W zakrystii znajduje się barokowa szafa (XVIII wiek) i komoda z przełomu XVIII/XIX wieku.

             Do zabytkowego wyposażenia należy też feretron z dwustronnym obrazem: Matki Boskiej Różańcowej z Tajemnicami Różańca i Serca Jezusa (około połowy XIX wieku) oraz barokowe obrazy, między innymi św. Stanisława Kostki (koniec XVII wieku, malowany na desce), św. Jacka (XVII/XVIII wiek, malowany na desce), Matki Boskiej z Dzieciątkiem na tronie (XVIII wiek), św. Barbary (rokokowy). Do tego późnogotycka rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (koniec XV wieku), puszka w stylu regencji (połowa XVIII wieku), wiszący kryształowy świecznik z XVIII wieku. Organy są nowe, z 1954 roku. Murowana dzwonnica z 1903 roku. Drewnianą plebanię i spichlerz z przełomu XVIII/XIX wieku (widnieją one jeszcze w spisie Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce) rozebrano w 1982 roku.

źródła:

1. Ryszard Brykowski, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV w., Wrocław 1981

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 13 – województwo rzeszowskie, z. 2 – powiat brzozowski, Warszawa 1974