Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Zebrzydowicach

Pierwsze wzmianki o kościele we wsi (późniejszych Zebrzydowicach) pochodzą z lat 1325 - 1327. Drewniana świątynia nosiła wówczas wezwanie św. Marcina.

           Obecna, wybudowana na tym samym miejscu w latach 1599 - 1602, ufundowana została przez Mikołaja Zebrzydowskiego (prace nad nią rozpoczęto jednocześnie z przebudową dawnego dworu na szpital), wojewodę krakowskiego i marszałka wielkiego koronnego, zwolennika kontrreformacji. Kościół usytuowany jest na wzniesieniu, zwraca uwagę zwartą, a zarazem urozmaiconą i strzelistą sylwetką. Zaprojektowany został (Chrzanowski i Kornecki podają, że być może) przez Jana Marię Bernardoniego, który pracował dla Mikołaja Zebrzydowskiego w Kalwarii. Bernardoni był jednym z budowniczych kościoła Św. Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie, stąd podobieństwo stylowe zebrzydowskiego kościoła i szpitala z krakowską świątynią (w duchu północnowłoskiego manieryzmu).

            Kościół w Zebrzydowicach jest orientowany, murowany. Wnętrze ma symetryczne i zdynamizowane. Nawa jest prostokątna, dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte półkoliście. Po jego bokach znajdują się dwie symetryczne, piętrowe lokalności: na dole zakrystia i składzik, na górze empory (loże). Na styku nawy i prezbiterium, przy ścianie tęczowej, dostawione są dwie czworościenne wież z lokalnościami (niższe od kalenicy dachu). Sąsiadują z nimi dwie płytkie kaplice. Od południa do nawy przystawiona jest kruchta.

            Prezbiterium nakryte jest sklepieniem kolebkowym z lunetami i zakończeniem hemisferycznym. Pokrywają je dekoracyjne, stiukowe żebra, spływające na wsporniki w kształcie kapiteli (imitują one dawne już wówczas, gotyckie wzory). Empory otwarte są do wnętrza arkadami, ich balustrady rozczłonkowane są ślepymi arkadkami z balasów jednolalkowych i łuków półkolistych, wypełnionych wnękami. Wnętrze nawy rozczłonkowane jest pilastrami, przykryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, gładkim.

           Fasada jest gładka, pozbawiona podziałów i artykulacji. Jedynie w narożnikach ujęta lizenami (Chrzanowski i Kornecki wskazują tu na układ aediculi), podtrzymującymi mało wydatny gzyms. Zakończona jest trójkątnym, pozbawionym dekoracji frontonem. W środkowej części fasady mieści się duży portal wejściowy. Ujęty jest on pilastrami dźwigającymi belkowanie z tryglifami i rozetami oraz trójkątny przyczółek. Powyżej znajduje się duże, półkoliście zamknięte okno. Po bokach (na dwóch poziomach) rozmieszczone są cztery półkoliste nisze z posągami świętych.

            Pozostałe elewacje nawy opięte są przyporami. Nawa, prezbiterium i wieże ozdobione w narożnikach lizenami. Kościół nakrywa wspólny, stromy dach dwuspadowy. Nad nawą wznosi się barokowa wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Wieże na zewnątrz są dwukondygnacyjne, nakryte dachami namiotowymi. Niektóre kamienne obramienia drzwi i okien mają profile renesansowe.

            Ołtarz główny z herbem Radwan jest późnorenesansowy (około 1600). W środku znajduje się barokowy obraz Zwiastowania NMP nieznanego autorstwa (ze względu na zniszczenia przemalowany na nowym płótnie w 1908). Na zasuwie obraz św. Michała Archanioła z 1910, na szczycie gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem na lwie (około 1400). Tabernakulum jest późnobarokowe.

           Dwa ołtarze boczne i ambona późnorenesansowe (początek XVII wiek), z tego samego okresu drewniany chór muzyczny, na dwóch kanelowanych słupach, z przedpiersiem podzielonym hermowymi pilastrami. Kamienna chrzcielnica jest wczesnobarokowa, dwa konfesjonały późnobarokowe, feretron klasycystyczny, krucyfiks procesyjny, drewniany krzyż ołtarzowy oraz kociołek na wodę święconą – barokowe. W zbiorach są też między innymi dwa haftowane ornaty z XVII i XVIII wieku. Polichromia z 1925 projektu Jana Bukowskiego wykonana została przez Karola Polityńskiego.

                                                           Opracowała Marta Goździk

źródła:

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I - województwo krakowskie, z. 14 - powiat wadowicki, Warszawa 1953
2. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982