Dzisiejsza data:

Pozostałości murów obronnych w Sandomierzu

           W 1950 i 1961 pod jezdnią ul. Basztowej i przy ul. Zamkowej odkryto resztki pierwotnych obwarowań drewnianych z XIII wieku.

           Po połowie XIV wieku, za czasów Kazimierza Wielkiego, wzniesiony został wokół Sandomierza pierścień gotyckich murów z otwartymi, czworobocznymi basztami (oprócz północno-wschodniej) oraz czterema bramami: Krakowską, Opatowską, Zawichojską i Lubelską (Rybacką). W XVI wieku mury zostały przekształcone, na początku XVII wieku częściowo zmodernizowane (między innymi wzniesiono bastion przy kolegium jezuickim). Uszkodzone w czasie wojen szwedzkich (między innymi zniszczona Brama Lubelska), w końcu XVIII wieku były już zrujnowane. Od 1810 następowała ich powolna rozbiórka (odcinek nad skarpą od wschodu i południa), kontynuowana po 1821, ukończona w 3. ćwierci XIX wieku. Brama Zawichojska została rozebrana w latach 1857 - 1858, ruiny Bramy Krakowskiej w latach 1874 - 1875.

            Jedyną większą pozostałością dawnych murów obronnych jest gotycka Brama Opatowska (prowadziła niegdyś w stronę Opatowa), zwieńczona renesansową attyką z około połowy XVI wieku. Była ona restaurowana między innymi w 1840 i na przełomie XIX/XX wieku. Jest murowana z cegły w układzie polskim, fundamenty i częściowo przyziemie z kamienia. Ma rzut kwadratu i wewnątrz pięć kondygnacji (szósta w attyce). W przyziemiu znajduje się przejazd z ostrołukowymi arkadami w kamiennych obramieniach. Otwór wyjazdowy od północy ujęty jest w szerokie występy muru z bruzdami do opuszczania brony. Ściany w połowie wysokości opasane są tynkowanym fryzem ujętym we fryziki z cegieł układanych na kant. Podwójny fryz kantówkowy wieńczy również górną kondygnację. Strzelnice są prostokątne lub zamknięte półkoliście, dwubocznie i uskokowo.

            Wysoka attyka wieńcząca budowlę jest otynkowana, rozczłonkowana arkadowymi wnękami i zwieńczona grzebieniem ze sterczynami w typie jaskółczego ogona. Między sterczynami od północy i południa są ażurowe, ceglane kratki, a od wschodu i zachodu spływy z okrągłymi otworami. Dach jest pogrążony. Przy bramie od północy, z dwóch stron podjazdu, zachowały się mury szyi bramnej, z dużymi, półkoliście zamkniętymi wnękami.

            W różnych miejscach zachowały się fragmenty murów - z cegły w układzie polskim, z główkami z zendrówki, fundamenty kamienne. Są to między innymi krótkie odcinki przy Bramie Opatowskiej - od wschodu wtopiony w ścianę szczytową północnego skrzydła szpitala Św. Ducha, od zachodu jedynie fundament wtopiony w północną ścianę domu przy ul. Opatowskiej. Na wschód od Bramy Opatowskiej, na niskiej skarpie, jest długi, częściowo przemurowany odcinek wraz z pozostałościami prostokątnej baszty. Jest on wtopiony w północną ścianę dawnej oficyny szpitala i przyległych do niej zabudowań gospodarczych, ograniczających od południa szpitalne podwórze. Najlepiej zachował się kilkudziesięciometrowy odcinek od zachodu, na skarpie między ul. Basztową i Podwale, wraz z czworoboczną basztą u wylotu ul. Szpitalnej, nadbudowaną zapewne w XVI wieku. Inny, krótki fragment tego odcinka znajduje się dalej na południe.

           Resztki fundamentów muru znajdują się pod domami parzystej strony ul. Zamkowej. Pomiędzy domami przy pl. Poniatowskiego i ul. Zamkowej jest tzw. Furta Dominikańska - wąski, wysoki, arkadowy otwór, przesklepiony odcinkowo zapewne w 1776 roku. Prowadzi on na schody ul. Za Bramką (dawna komunikacja między klasztorami przy kościołach św. Jakuba i św. Marii Magdaleny).

           Pozostałości dolnych partii Bramy Krakowskiej wtopione są w domek na posesji przy ul. Katedralnej. Fragment muru zapewne z początku XVII wieku znajduje się na stoku skarpy przy budynku dawnego kolegium jezuickiego. Fragmenty dolnych części muru i może baszty północno-wschodniej wtopione są w domek przy ul. Fortecznej.

źródła

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III, z. 11 – powiat sandomierski, Warszawa 1962

2. J. Zub, Sandomierz - Stare Miasto, Tarnobrzeg 2004

Komentarze obsługiwane przez CComment