Ratusz w Sandomierzu
Został wzniesiony około połowy XIV wieku, rozbudowany i przekształcony po połowie XVI wieku. W XVII wieku dwukrotnie spalony i odbudowany. W 1873 gruntownie odnowiony wraz z rekonstrukcją detali.
Stoi pośrodku rynku, frontem zwrócony na zachód. Jest renesansowy, z gotyckimi pozostałościami. Piętrowy, na wysokich, sklepionych piwnicach od południa. Ma rzut wydłużonego prostokąta, z prawie kwadratową część południową, o grubych murach, gotycką. Jest murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, z na rożami i detalami z ciosu. Od zachodu wznosi się kwadratowa, otynkowana wieża z 2. ćwierci XVII wieku.
Północny narożnik elewacji wschodniej podparty jest wydatną, skośną skarpą (mieściła się tu dawniej latryna). Przy niej od północy jest parterowa dobudówka z około połowy XIX wieku (dawny karcer miejski). Elewacje zwieńczone są wysoką, ceglaną, renesansową attyką, złożoną z dwóch fryzów ujętych profilowanymi gzym sami i ozdobnego grzebienia, o dekoracji z formowanej cegły. Fryz dolny jest szeroki, rozczłonkowany uskokowymi, arkadowymi wnękami, które rozdzielone są zdwojonymi pilasterkami. Wąski fryz górny podzielony jest naprzemian wolutowymi konsolkami i okrągłymi otworami. Sterczynki grzebienia ujęte są w wolutowe spływy. Przy wyższych, ozdob nych sterczynkach narożnych znajdują się kamienne maski.
Okna są prostokątne, o nie regularnym układzie. W części południowej zachowały się trzy pierwotne, kamienne obramienia (około połowy XVI wieku). Dwa w przyziemiu od południa i zachodu (z deko racją z wałków laurowych z rozetkami) oraz jedno profilowane na piętrze od południa. Pozostałe pochodzą z końca XIX wieku. Nad oknami piętra od północy biegnie fryzik kantówkowy z 1873 roku. Na elewacji południowej znajduje się zegar słoneczny w typie renesanso wym, zrekonstruowany w sgrafficie w 1958 przez Tadeusza Przypkow skiego. Trzy dolne kondygnacje wieży (do wysokości grze bienia attyki korpusu) są prostokątne, trzy górne ośmioboczne. Poszczególne kondygnacje oddzielają gzymsy, naroża części czworobocznej są boniowane. Wieża nakryta jest łamanym hełmem z 2. połowy XIX wieku.
Wewnątrz korpusu na obu kondygnacjach są po trzy sale w jednym trakcie. Środkowa sala w przy ziemiu nakryta jest belkowanym stropem. Sala północna - czteropolowym sklepieniem kolebkowo-krzyżowym wspartym na niskim, okrągłym filarze środkowym. Sala południowa - dwoma przęsłami kolebki krzyżowej o nawisłych drutach, ze stiukowym orłem w okrągłym medalionie. Na poddaszu w narożniku południowo-zachodnim zachowały się ślady zapewne pierwotnej wieży. Przyzie mie dostępne jest przez sklepioną kolebkowo-krzyżowo sionkę w wieży. Piętro przez zewnętrzne schody prowadzące do wieży od południa, zrekonstru owane w 1873 roku.
Do zabytkowego wyposażenia należą trzy portrety, kopie z końca XVIII wieku: Stanisława Augusta Poniatowskiego, Jacka Małachowskiego (kanclerza wielkiego koronnego) i Macieja Sołtyka, wojewody sandomierskiego oraz stojący zegar szaf kowy (Londyn, około połowy XVIII wieku). W budynku znajduje się też epitafium Franciszka Romera (zm. 1757), przeniesione z kościoła św. Piotra - drewniane, malowane, półkoliste, ze śladami portretu i herbami Jelita i Grzymała.
źródła
1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III, z. 11 – powiat sandomierski, Warszawa 1962
2. J. Zub, Sandomierz - stare miasto, Tarnobrzeg 2004