Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym

Dwór gorzeniecki w czasach, gdy mieszkał w nim Emil Zegadłowicz z rodziną, a zwłaszcza w latach dwudziestych XX wieku, był ważnym ośrodkiem życia kulturalnego gdzie spotykali się pisarze i artyści

           Pan domu był jednym z najpopularniejszych i najbardziej kontrowersyjnych pisarzy, poetą, dramaturgiem, tłumaczem. I skandalistą… któremu zarzucano, że w swoich dziełach promuje pornografię i antyklerykalizm. W latach 1927-1929 wydał trzy części swojej serii zawierającej wątki autobiograficzne - "Żywot Mikołaja Srebrempisanego". Ostatnia książka wchodząca w skład cyklu - "Zmory. Kronika z zamierzchłej przeszłości'' wydana w 1935 roku przyniosła mu opinię skandalisty. Akcja powieści toczy się na początku dwudziestego wieku w Wołkowicach, wzorowanych na Wadowicach. Głównym bohaterem jest młody chłopak - Mikołaj, który niedawno przeniósł się do miasta i próbuje odnaleźć się w nowym środowisku. Pisarz wyśmiał cechy, którymi jego zdaniem, charakteryzowali się ówcześni ludzie z prowincji - zacofanie, nietolerancję, bigoterię i małostkowość i ubarwił licznymi scenami erotycznymi. Powieść wywołała ogromne kontrowersje - nakazano wycofać wszystkie dostępne książki Zegadłowicza z bibliotek szkolnych, z ambon w kościołach Archidiecezji krakowskiej książka została potępiona za propagowanie pornografii a miasto Wadowice odebrało mu honorowe obywatelstwo, które przyznano mu w 1933 roku. Nie przeszkodziło to, by w 1930 roku prezydent Ignacy Mościcki uhonorował Zegadłowicza Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski a w 1935 roku otrzymał Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury.

           Po śmierci ojca, Tytusa Zegadłowicza, 17 hektarowa posiadłość z dworem i parkiem staje się własnością Emila Zegadłowicza. Kupując w 1873 roku majątek Tytus Zegadłowicz przeprowadza remont generalny budowli nie zmieniając jego bryły.

           Dwór pozostał budynkiem murowanym, klasycystycznym, potynkowanym, zbudowanym na planie prostokąta, piętrowym, niepodpiwniczonym, nakrytym dachem dwuspadowym. Przed elewacją, na osi wejścia umieszczony jest ganek z czterema filarami, zwieńczony murowaną balustradą balkonu. Na niej stanęły kamienne wazy. Podobny ganek z dwoma filarami i balkonem na piętrze znajduje się przy elewacji północnej. Po 1933 roku z inicjatywy Emila Zegadłowicza frontowy balkon przemieniono w rozdzieloną rzędem filarów loggię, a balustrada dawnego balkonu stała się jej attykowym zwieńczeniem. Niektóre wnętrza parteru łącznie z zasklepioną sienią miałyby być pozostałością średniowiecznej wieży mieszkalnej. Wydaje się, że ich metryka sięgać może co najwyżej XVIII wieku. Pomieszczenia na parterze rozdzielone są obszerną sienią z której prowadzą szerokie schody na piętro. W większości wnętrz zachowało się oryginalne wyposażenie (piece, sprzęty) z drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku. Z czasów Emila Zegadłowicza zachowało się wiele elementów dekoracji, między innymi ekspresyjna, rzeźbiarsko-malarska dekoracja wmontowana w łuk jednego z przejść. Wykonali ją w latach 30 XX wieku wychowankowie X. Dunikowskiego - rzeźbiarz Wincenty Bałys i malarz Franciszek Suknarowski.

           W 1946 roku staraniem żony Zegadłowicza - Marii i córek pisarza: Halszki i Atessy utworzono prywatne muzeum prezentujące sylwetkę i twórczość Emila Zegadłowicza i jego bogate zbiory dzieł sztuki. Od 1976 roku zaczęło działać jako Oddział Muzeum Okręgowego w Bielsku Białej, zamknięte w 1980 roku z powodu remontu kapitalnego. Od lat 90 pod zarządem Fundacji Czartak. Początkowo udostępniano zwiedzającym trzy pomieszczenia, by po kilku latach powiększyć do dwunastu. Wewnątrz znajdował się duży zbiór autentycznych, stylowych mebli pisarza, kolekcje grafik – między innymi Pronaszki, Wyczółkowskiego, Schulza, Noakowskiego, grafiki japońskiej, obrazów: Malczewskiego, Mehoffera, Hofmana, Matejki, Skoczylasa, malarstwa chińskiego. Bogaty księgozbiór Zegadłowicza, na który składają się bibliofilskie wydania jego dzieł, książki z dedykacją dla niego, pierwodruki i kilkadziesiąt starodruków, a także duże, jedynie częściowo uporządkowane archiwum korespondencji (między innymi listy od W. Broniewskiego, B. Leśmiana, J. Tuwima, W. Orkana, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej) oraz rękopisów utworów. Większość tego typu archiwaliów przekazana została przez rodzinę Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu.

           W grudniu 2017 roku podpisano akt notarialny, na podstawie którego Zarząd Fundacji "Czartak" Muzeum im. Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym przekazał nieodpłatnie znajdującym się w zamku Muzeum Miejskiemu w Suchej Beskidzkiej kolekcję dzieł sztuki, mebli, rzemiosła artystycznego, literatury i fotografii - łącznie 812 obiektów. Fundacja tłumaczyła, że eksponaty wymagają konserwacji i utrzymania a na to ją nie stać - stąd decyzja o przekazaniu, by nie uległy zniszczeniu. Od tego czasu zabytkowy dwór - własność Skarbu Państwa - stoi pusty i zamknięty. Popada w coraz większą ruinę, a zaniedbany ogród dopełnia przykrego wrażenia. Mimo że władza Wadowic zapowiadała, że dwór "znów będzie tętnił życiem"...do dziś nic z tego nie wyszło..

           Wedle biografa George'a Weidela, poezje zmagającego się ze swoją wiarą, często antyklerykalnego i skandalizującego poety wysoce cenił najsłynniejszy mieszkaniec Wadowic - Karol Wojtyła.

źródła:

Dwór Emila Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym. Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, Data publikacji 13-10-2010

Dwór Zegadłowicza miał tętnic życiem a robi się z niego coraz większa ruina. Data publikacji 13-04-2022

Gorzeń Górny. Dwór Emila Zegadłowicza, Dokumentacja historyczno- konserwatorska, oprac. Sulerzyska L., PP Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział Kraków, Kraków 1978, Archiwum Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Krakowie

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t.1: Województwo krakowskie, z.14: Powiat wadowicki, oprac. Szablowdki J., Warszawa 1953

Libicki P.: Dwory i pałace wiejskie w Małopolsce i na Podkarpaciu (w granicach województwa małopolskiego i podkarpackiego) Poznań, Dom Wydawniczy REBIS Sp.z o.o., 2012

Muzeum Emila Zegadłowicza, culture.pl/pl/M

www.muzeumzegadlowicza.pl

Śledzikowski T.: Dwór Zegadłowicza, OT NID w Krakowie, Data dostępu 21-04-2015