Dwór Thetschlów w Jaszczurowej

Wieś Jaszczurowa leży w Małopolsce, w powiecie wadowickim 

           Pierwsze informacje pochodzą z 1389 roku, a wzmianki o dworze pojawiają się na początku XVII wieku. Na przestrzeni wieków ziemie te wielokrotnie zmieniały właścicieli. Najbardziej poruszający moment to ten, gdy z historią Jaszczurowej splotły się losy rodziny Thetschlów, którzy w 1879 roku pojawiają się we wsi. Nie do końca wiadomo skąd pochodzą. Jedni mówią, że uciekli z Anglii, gnębieni przez anglikanów, inni, że zadomowili się tutaj przez przypadek, przyjeżdżając do Galicji w interesach. Najstarsi okoliczni mieszkańcy pamiętają wieści, że Franz to Austriak, który jeszcze niedawno był współwłaścicielem rodzinnej fabryki sukna w Białej (dziś Bielsko Biała). Po jej sprzedaży kupuje leżący na granicy Jaszczurowej i Mucharza dwór wraz z przylegającym browarem, karczmą, folwarkiem, stodołami i parkiem w stylu angielskim. Nowi właściciele na miejsce wcześniejszego, starego dworu budują w 1908r.nowy. Nazwisko architekta tej nietypowej jak na te tereny eklektycznej willi z secesyjnymi elementami , przywołującymi na myśl rezydencje w stylu niemieckim, do dziś pozostaje nieznane.

            Budynek dworu został zbudowany na rzucie wieloboku. To obiekt piętrowy, podpiwniczony, konstrukcji kamienno-ceglanej, o rozbudowanej formie i malowniczej bryle. Jego reprezentacyjna forma z monumentalnymi schodami, tarasem i dekoracyjnym herbem na kartuszu zdobiącym południową elewację budynku na którym widzimy litery "FHT" (można je interpretować jako "Franciszek, Helena Thetschel") podkreśla charakter rodowej siedziby Thetschelów. We wnętrzach dworu zachowała się część oryginalnego, zabytkowego wyposażenia: stolarka okienna z metalowymi okuciami, drzwi płycinowe, ozdobna balustrada schodów, secesyjny witraż. Do tego zabytkowego zespołu dworsko-pałacowego prowadzi od strony Mucharza aleja dojazdowa z zachowanym starodrzewiem, w którego skład wchodzi między innymi uznany za pomnik przyrody dąb "Wrotnik".

           W Jaszczurowej nastaje epoka Thetschlów. Dobrze prosperujący już od początku XIX wieku majątek małżonkowie zamienili w modelowe gospodarstwo. Franz zmodernizował browar - przebudował go i stworzył specjalną konstrukcję, która drewnianymi rurami doprowadzała źródlaną wodę do produkcji piwa. "Doskonałe jaszczurowskie piwo" było dowożone do Makowa i Kalwarii Zebrzydowskiej. Jednak to Helena jest szczególnie związana z majątkiem: skupia się na hodowli rasowych krów i koni, pomaga okolicznym mieszkańcom, przebudowuje dwór i dodaje do niego mansardę z wieżyczką. W miejscu starego budynku tworzy pensjonat. Kiedy nie ma już na tym świecie Franza i Heleny, dwór przechodzi na ich najstarszego syna Franciszka. Żona Maria jest również pełna energii, uporu, zaradności, obdarzona zmysłem gospodarskim. Rodzi mężowi piątkę dzieci. Pełna fantazji - prowadzi auto, namiętnie chodzi na polowania, wędruje po górach. Życie w Jaszczurowej toczy się własnym torem....jest tu wszystko, co potrzeba dla pracy, rozrywki, rekreacji, spokoju ducha. Zainspirowani przez zjeżdżających do Jaszczurowej znajomych, w 1926 roku Maria i Franciszek Thetschlowie nadbudowują dworską oficynę i urządzają w niej pensjonat. Na gości czekają nowocześnie urządzone pokoje (aż 30), korty tenisowe, kręgielnia, muszla ze strzelnicą i 6 hektarów parku z alejkami, gdzie rosną jesiony, klony, lipy drobnolistne, dęby szypułkowe. Ciepłe, letnie popołudnia upływają wczasowiczom na kąpielach w Skawie. Wieczory - na przyjęciach i potańcówkach urządzanych we dworze. Przyjeżdżają tutaj nawet w zimie. Zjazdy na nartach, polowania, imprezy sylwestrowe i gry w karty - w Jaszczurowej nawet zimą nikt nie może się nudzić. W tamtym czasie w ekskluzywnym letnisku bywają adwokaci, lekarze, artyści (Maria Thetschel była spokrewniona z malarzami: Janem Styką i Józefem Chlebusem) i wojskowi, w tym generał Oswald Frank i pułkownik (potem generał) Stanisław Maczek.

           Idyllę przerywa II wojna światowa. Jest szansa na pozostanie w majątku jeśli Franciszek podpisze volkslistę: jeśli nie - rodzinie grozi kara śmierci. Z pomocą przychodzi im chłopak, który przed wojną opiekował się sadem. Zabiera ich do Marcówki - wsi położonej 15 km od Jaszczurowej. Dzięki temu rodzina Thetschlów znajduje schronienie na czas wojennej zawieruchy. Dwór zajmują Niemcy - Jaszczurowa staje się letniskiem dla Hitlerjugend. Po nich przychodzą Rosjanie. Każdy z nich, wyjeżdżając, wywozi ze sobą obrazy, srebro, lampy. Po wojnie rodzina odzyskuje majątek, po czym przychodzi wywłaszczenie i znowu go tracą. Złodzieje szabrują dwór - rozrywają kanapy, fotele, odrywają tynki ze ścian szukając ukrytych skarbów. Thetschlowie muszą wyjechać na ziemie odzyskane ponieważ ówczesne prawo zabraniało mieszkać właścicielom ziemskim w województwie, na którego terenie utracili (odebrano im) ziemie. We dworze powstaje posterunek milicji, szkoła, później dom dziecka.

          W 2007 roku wnuczka ostatniego właściciela majątku - Maria Thetschel-Zgud odzyskuje pałac i część przylegającego do niego terenów. Ratuje dwór przed zalaniem (zaplanowana budowa zbiornika wodnego Świnna Poręba, który miał zatopić dwór) i odnawia budynek. Powołuje Fundację im. Rodziny Thetschlów - już nie musi sama walczyć o pałac.

źródła:

Dwór w Jaszczurowej doczeka się remontu, Opublikowano: 17 lipca 2023, WadowiceOnline.pl, Twoje Miasto W Sieci

Dwór - pensjonat, 30 pokoi, elektryka, wodociągi, telefon, park. Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego

Sadurska B.: W ruchu, Kraków, Małopolski Instytut Kultury, 2021

www.dnidziedzictwa.pl

www.fundacjajaszczurowa.pl

szlakisztuki.pl/Dwór w Jaszczurowej - perełka Wadowickiej Ziemi z burzliwą historią