Zamek w Pilicy

W odległości około 5 km od Pilicy, w Smoleniu, jest ruina zamku.

            Zamek ten istniał już w XIII wieku. Aż do 2. połowy XVI wieku należał, podobnie jak Pilica, do możnej rodziny Pileckich. Około 1590 nabył te dobra Wojciech Padniewski, kasztelan oświęcimski. Około 1610 wystawił koło Pilicy nowy zamek (czy raczej, jak piszą T. Chrzanowski i M. Kornecki - pałac realizujący włoską koncepcję ,,palazzo in fortezza”). Był on piętrowy, czworoboczny, zgrupowany dookoła prostokątnego dziedzińca. Najprawdopodobniej przebudowany odpowiada obecnemu pałacowi, choć niewiele da się o nim powiedzieć. Według A. Gruszeckiego Padniewski raczej wystawił nowy zamek. Przekaz o średniowiecznym zamku w Pilicy oparty jest zapewne na fakcie nazywania zamku w Smoleniu również zamkiem pileckim. Pierwotna osada Pilica byłaby przy tym zamku, później przeniesiono ją w dogodniejsze miejsce nad rzekę, a za nią z kolei i zamek.

            Zamek - pałac przechodził przez wiele rąk. Był własnością Jerzego Zbaraskiego, potem Stanisława Warszyckiego. Ten około połowy XVII wieku otoczył go czworobokiem fortyfikacji bastionowych, z pięciobocznymi bastionami w narożach i czworobocznymi, płytszymi o kącie silnie rozwartym, na osiach kurtyn. Do tego fosą o szerokości 20 m. Fortyfikacje zostały usytuowane na stoku wzgórza opadającego szerokim cyplem do doliny Pilicy. U stóp cypla rozlewa się staw. Poziom dziedzińca w sąsiedztwie pałacu przewyższa dolinę Pilicy o około 35 m, sam z kolei przewyższony jest wznoszącym się grzbietem o kulminacji w odległości 3 km z przewyższeniem o 55 m.

            W czasie „potopu” zamek zajęli Szwedzi, spalili przy tym miasto i zamek w Smoleniu. Po Warszyckich w 1731 dobra nabyła Maria Józefa z Wesslów królewiczowa Sobieska. Przeprowadziła ona remont zamku. W XIX i XX wieku jego właściciele często się zmieniali. W 1852 nabył go i odremontował Krystyn A. Moes. Kolejna gruntowna przebudowa nastąpiła w 1876 roku. Przemysłowiec Leon Epstein nadał pałacowi wygląd neorenesansowy, a fortyfikacje ozdobił elementami neogotyckimi. Zostały one uzupełnione okładzinami z cegły, dekoracyjnymi wieżyczkami, bramą wjazdową itd. W 1908 pałac i okoliczne majątki kupił inżynier Kazimierz Arkuszewski. Jego potomkowie byli właścicielami pałacu do 1945, kiedy to został im odebrany przez państwo. Podczas II wojny światowej pod murami pałacu odbyła się masowa egzekucja Polaków i Żydów. Jego ostatnią właścicielką (do swojej śmierci w 2013) była Barbara-Piasecka Johnson.

            Zachował się czteroskrzydłowy pałac wraz z oficynami, którego główny korpus zapewne jest przebudowanym zamkiem z roku 1610. Na północ od pałacu jest zabudowa gospodarcza, wśród której znajdują się stare budynki, niektóre z drobniejszej cegły. Fortyfikacje mają zniwelowaną kurtynę IV - V. Poza tym są zachowane, jakkolwiek mur oskarpowania jest częściowo silnie zniszczony, częściowo zaś przemurowany cegłą w XIX wieku.

                                                      opracowała Marta Goździk

źródła:

T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982

Andrzej Gruszecki, Bastionowe zamki w Małopolsce, Warszawa 1962

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 1 - woj. krakowskie, z. 12 - powiat olkuski, Warszawa 1953