Leżajsk

           Miasto w województwie podkarpackim, siedziba powiatu, położone na krawędzi Płaskowyżu Kolbuszowskiego i Nadsania (około 5 km na zachód od Sanu), na skraju dawnej Puszczy Sandomierskiej. To jedno z najstarszych miast Polski południowo-wschodniej 

           Pierwsza historycznie potwierdzona informacja o istnieniu Leżajska pochodzi z 1346 roku. Prawa miejskie otrzymał w 1397 roku z rąk Władysława Jagiełły. Król nadał szereg przywilejów pozwalających na szybki rozwój miasta a także ufundował parafię. Od końca XV wieku rozwój miasta był hamowany przez częste i wyniszczające napady Tatarów i Wołochów. W związku z tym Jagiellonowie: Aleksander i Zygmunt Stary wspomagali miasto nadając kolejne przywileje i zwalniając okresowo od niektórych ciężarów. W 1524 roku król Zygmunt Stary wydał dokument, mocą którego przeniósł Leżajsk znad Sanu na dzisiejsze, bardziej obronne miejsce nadając nową nazwę: Leżajsk Zygmuntowski.

           Kolejny przywilej warzenia piwa został nadany browarnikom leżajskim w 1525 roku i od tamtego czasu piwo warzone jest w Leżajsku niemal nieprzerwanie. Jak znane jest piwo leżajskie, niech świadczy piosenka pod tytułem "Leżajski Full" wykonana na festiwalu w Jarocinie w 1987 roku - "Najlepsze piwo to leżajski Full.......Takiego piwa nie pił nawet król..."

           Dzięki królewskiej opiece miasto stało się ważnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. Wojny i pożary w XVII i XVIII wieku znowu zahamowały rozwój Leżajska.

           Ożywienie gospodarcze nastąpiło pod koniec XIX wieku po wybudowaniu linii kolejowej Przeworsk-Rozwadów. Podczas I wojny światowej miasto zostało poważnie zniszczone podczas licznych bitew nad Sanem. W czasie II wojny światowej w 1939 roku, Leżajsk zajęły wojska niemieckie, a w 1944 roku wojska sowieckie.

           Z czasów świetności zachował się zabytkowy układ urbanistyczny miasta, zespół klasztorny bernardynów z XVII wieku, kościół Świętej Trójcy z XVII wieku, zespół pałacowy z XVIII wieku i cerkiew greckokatolicka z XIX wieku. Klasztor bernardyński ma charakter warowni. Centrum stanowi kościół Zwiastowania NMP, wybudowany w latach 1618-1628. Barokowe wnętrze olśniewa blaskiem i przepychem polichromii, snycerki i wyposażenia. Główny ołtarz zdobi tabernakulum wykonane przez lwowskiego rzeźbiarza Alojzego Osińskiego. Najznakomitszym obiektem artystycznym są słynne leżajskie organy, pochodzące ze schyłku XVIII wieku. Instrument o 74 rejestrach i 5 894 piszczałkach budzi podziw i zachwyt muzyków i słuchaczy. Do kaplicy Matki Boskiej podążają pielgrzymi by modlić się przed obrazem Matki Zbawiciela, od 1634 roku uważany za cudowny. W zakrystii wisi inny wizerunek Madonny, przypisywany A. Dürerowi. Muzeum przyklasztorne posiada bogate zbiory sztuki sakralnej i unikalne starodruki.

           Obecnie Leżajsk jest lokalnym centrum administracyjnym, gospodarczym, kulturalnym i oświatowym dla okolicznych miejscowości.

           Trzeba też wspomnieć o rabinie Elimelechu, który za życia słynął z mądrości, miał uzdrawiać chorych i rozmawiać ze zwierzętami. Do Leżajska co roku przybywa wielu ortodoksyjnych Żydów, by modlić się przy jego mauzoleum.

           Również co roku, od czerwca do sierpnia odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej w którym bierze udział kilkudziesięciu artystów światowej sławy z Polski i zagranicy a rzesze sympatyków wypełniają szczelnie bazylikę.

Leżajsk zaprasza!

warto zobaczyć:

- zespół kościoła parafialnego, Rynek 35:

           - późnorenesansowy kościół p.w. Świętej Trójcy, 1608-1616

           - wysoka wieża-dzwonnica, 1606

           - ogrodzenie murowane, XVII, XIX

           - plebania, 1610

           - wikarówka, Rynek 34, 1906-1908

- zespół klasztorny bernardynów, pl. Mariacki 8:

           - bazylika p.w. Zwiastowania NMP, 1618-1628, połowa XVIII,

           - klasztor, 1 poł. XVII, poł. XVIII

           - cmentarz kościelny (dziedziniec odpustowy)

           - mury obronne z basztami i bramami 1 poł. XVII, 1 ćw.. XVIII

           - folwark klasztorny (otoczenie zespołu), XVII – XX

- kościół (dawna cerkiew prawosławna p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy), ul. Jarosławska, 1831

- cmentarz żydowski, ul. Górna, XVIII

- eklektyczny ratusz, Rynek 1, XVIII, k. XIX, 1941

- pałac, ul. Furgalskiego 4, 1819

- dom, ul. Górna 23, 1909

- Dom Ludowego Ukraińskiego Towarzystwa „Proświta”, obecnie biblioteka, ul. Jarosławska 1, 1913, 1970

- dom, ul. Krótka 1, 1907

- zagroda, pl. Mariacki 1, 1 poł. XIX:

           - dom, drewniany

           - budynek gospodarczy, drewniany

           - studnia z kołowrotem

- dom, pl. Mariacki 2, 2 poł. XVIII, 2 poł. XIX

- zespół dworu starościńskiego, ul. Mickiewicza, 1760-1770, 1933:

           - dwór starościński

           - 4 oficyny

- pałac Miera, ul. Furgalskiego 4, po 1819

- zajazd, ul. Mickiewicza 11, 2 poł. XVIII

- Bank Spółdzielczy, ul. Mickiewicza 38, pocz. XX

- dom, drewniany, ul. Mickiewicza 41, 2 poł. XIX

- willa z ogrodem, ul. Mickiewicza 44, 1914

- dom, drewniany, z ogrodem, ul. Mickiewicza 48, 2 poł. XIX

- dom z ogrodem, ul. Moniuszki 2, 2 poł. XIX

- kamienica, Rynek 32, XVII/XVIII

- dom, ul. Rzeszowska 11, XIX/XX

- dom, ul. Rzeszowska 14, 1874, 1909

- dom, drewniany, ul. Siedlańska 7, pocz. XIX

- dom, ul. Słowackiego 2, XVII

- pomnik Władysław Jagiełły, 1997

źródła:

Stanisław Kłos, Małopolska południowo-wschodnia, Warszawa 1998

Katalog zabytków sztuki w Polsce - Leżajsk, Sokołów Małopolski i okolice, Warszawa 1989

Z dziejów Leżajska i okolic, Rzeszów 1980