Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP w Chmielniku

           Parafia w Chmielniku została erygowana około 1356 roku. Około 1470 istniał tu kościół drewniany. Z końca XVI wieku pochodzi wzmianka o kościele murowanym w ruinie (dane te dotyczyć mogą również kościółka pod wezwaniem Św. Trójcy).

           Obecny został wybudowany w latach1730 - 1783, z fundacji początkowo Jerzego Ożarowskiego, oboźnego koronnego, a następnie Andrzeja Moszczyńskiego, wojewody inowrocławskiego i jego żony Elżbiety z Przebendowskich. 

            Jest on późnobarokowy, orientowany, murowany z kamienia. Nawa ma rzut prostokąta. Prezbiterium jest węższe, krótkie, zamknięte na zewnątrz ścianą prostą a wewnątrz półkoliście. Przy prezbiterium od północy znajduje się skarbczyk a od południa zakrystia z przedsionkiem. W zachodniej części nawy są klatki schodowe prowadzące na chór muzyczny i strych kościelny.

            Fasada jest trójpolowa i trójkondygnacyjna, podzielona pilastrami dźwigającymi belkowanie. Górna kondygnacja jest węższa, zwieńczona trójkątnym szczytem i ujęta po bokach spływami wolutowymi. Na osi fasady znajduje się późnobarokowy portal. W środkowej kondygnacji jest wnęka z nową rzeźbą NMP Niepokalanego Poczęcia, w szczytowej okrągłe okno. Elewacje boczne mają podziały ramowe, zwieńczone są gzymsem. Dachy są dwuspadowe, nad nawą wznosi się późnobarokowa wieżyczka na sygnaturkę (XVIII wiek).

            Nawa jest trójprzęsłowa, podzielona filarami przyściennymi z parzystymi pilastrami. Pomiędzy filarami znajdują się wnęki ołtarzowe. Prezbiterium jest jednoprzęsłowe, podzielone zdwojonymi pilastrami. Kościół przykrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, w nawie na parzystych gurtach. Tęcza jest półkolista. Z prezbiterium do zakrystii prowadzą kamienne, uszate odrzwia.

            W ołtarzu głównym z 1886 (za Katalogiem Zabytków...) znajduje się obraz Chrystusa na krzyżu (XVII lub XVIII wiek) i Najświętszej Marii Panny Niepokalanej z sygnaturą W T 1736. Dwa ołtarze boczne są późnobarokowe (XVIII wiek). W jednym jest obraz św. Elżbiety, konsekrowany wraz z ołtarzem w 1787 oraz obraz św. Andrzeja (XVIII wiek). Trzy ołtarze mają charakter stylu regencji, zostały znacznie przekształcone lub wykonane na nowo w XIX wieku. Szósty ołtarz boczny (niegdyś główny) ma charakter barokowy, został wykonany z części pochodzących z XVII i XVIII wieku.

            Ambona jest rokokowa, chór muzyczny ma charakter późnobarokowy. Drewniana, rzeźbiona chrzcielnica jest wczesnobarokowa (sprzed połowy XVII wieku), z nową pokrywą. Przyścienna, marmurowa kropielnica - późnobarokowa (XVIII wiek), tak samo dwadzieścia ławek.

            W kościele znajduje się obraz Wskrzeszenia Piotrowina (zapewne 2. połowa XVII wieku), obrazek na miedzi św. Franciszka z Asyżu (XVIII wiek) oraz portrety fundatorów kościoła, Andrzeja i Elżbiety Moszczyńskich (4. ćwierć XVIII wieku). Do tego rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (zapewne 2. połowa XVII wieku) oraz cztery późnobarokowe krucyfiksy (XVIII w.iek).

            Znajduje się tu też marmurowy, neogotycki nagrobek Jana Bobrowskiego (zm. 1840) oraz klasycystyczne, marmurowe epitafia: ks. Marcina Bąkiewicza (zm. 1799) - kanonika wiślickiego i proboszcza chmielnickiego, Agnieszki (zm. 1792) i Pawła (zm. 1800) Bąkiewiczów, ks. Kazimierza Szaniawskiego (zm. 1819) - proboszcza chmielnickiego, a także epitafium Pawła i Magdaleny z Mietalskich Kaweckich (zm. 1831 i 1832) oraz generała Kazimierza Tańskiego (zm. 1853).

            Na wyposażeniu jest między innymi monstrancja w stylu regencji (1736), dwa późnobarokowe kielichy (XVIII wiek), ołowiany, rokokowy relikwiarz, ornat z kolumną haftowaną w stylu regencji, ornaty i dalmatyki późnobarokowe i rokokowe.

            Na cmentarzu przykościelnym znajduje się marmurowa płyta nagrobna ks. Kazimierza Szaniawskiego (zm. 1799) oraz żelazny krzyż na klasycystycznym postumencie (1812).

            Na osi kościoła, wbudowana w ogrodzenie stoi dzwonnica, zapewne z 1. połowy XIX wieku. Jest murowana, na rzucie kwadratu, piętrowa. W dolnej kondygnacji przepruta jest przejściem bramnym. Górna kondygnacja ma opilastrowane naroża, zwieńczona jest gzymsem i przepruta dużymi, arkadowymi otworami dzwonowymi. Dach jest namiotowy, zwieńczony kopułą z iglicą. Dzwon pochodzi z 1644 roku.

źródła

1. D. Firlej, W. Firlej, Parafia Chmielnik - zarys dziejów, Kielce 2001

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III - woj. kieleckie, z. 1 - powiat buski, Warszawa 1957