Dzisiejsza data:

Kościół pod wezwaniem św. Józefa i dawny klasztor reformatów w Sandomierzu

Franciszkanie reformaci zostali sprowadzeni do Sandomierza w 1672, pierwotne budynki konwentu były drewniane.

           Obecne zostały wzniesione w latach 1679 - 1689 z fundacji między innymi Jana Kurdwanowskiego (sędziego grodzkiego sandomierskiego), Marcina Michała Dębickiego (podkomorzego sandomierskiego), Piotra Opo(a)ckiego (kasztelana wiślickiego) oraz Aleksandra Michała Lubomirskiego. Materiał do budowy pozyskano z rozbiórki ruin zamku w Zawichoście. Kościół został konsekrowany w 1690, wówczas rozebrano drewniany. Budynki konwentu spłonęły w 1809, odbudowano je do 1823 roku. Po kasacie klasztoru w 1864 jego wnętrza były wielokrotnie przekształcane, między innymi na pomieszczenie cerkwi i urzędów wojskowych. W trakcie ich odnawiania po II wojnie światowej (klasztor ponownie wtedy spłonął) znowu je przebudowano. Aktualnie budynki poklasztorne służą jako dom rekolekcyjny.

Kompleks położony jest na wzgórzu, obok nieistniejącego kościoła św. Wojciecha, na zachód od Bramy Opatowskiej. Orientowany kościół i przylegający do niego od południa trójskrzydłowy klasztor otaczają prostokątny wirydarz. Przed fasadą kościoła znajduje się czworoboczny dziedzińczyk otoczony murem z kapliczkami. Od południa rozciąga się rozległy ogród otoczony starym murem.

Kościół jest barokowy (należy do typowych świątyń franciszkańskich tego okresu), murowany i otynkowany. Złożony z prostokątnej, trójprzęsłowej nawy i węższego, również prostokątnego, dwuprzęsłowego prezbiterium. Do jego północnej ściany przylega nowsza zakrystia (2. połowa XIX wieku). Na osi kościoła od zachodu znajduje się kruchta z XVIII wieku. W podziemiach są krypty grobowe.

Na zewnątrz fasada i naroża nawy zaakcentowane są lizenami, elewacje obiega wokół profilowany gzyms. Dwuspadowe dachy ujęte są w trójkątne szczyty z trójkami arkadowych wnęk. Szczyt nad kruchtą jest późnobarokowy, ujęty w spływy.

Wewnątrz ściany rozczłonkowane są przyściennymi filarami, które opięte są parami pilastrów z odcinkami belkowania. Pomiędzy nimi znajdują się arkadowe wnęki z półkoliście zamkniętymi oknami. Kościół nakryty jest sklepieniami kolebkowymi z lunetami na parach gurtów, kruchta kolebką krzyżową. Chór muzyczny jest murowany, wsparty na trzech arkadach filarowych, tęcza okrągłołukowa. Ściana nad łukiem tęczy pokryta jest polichromią z około 1820 (wg J. Dąbka i A. Łyko z 1857 – 1864, może być dziełem Wojciecha Eljasza), z przedstawieniem św. św. Dominika i Franciszka wstawiających się za pośrednictwem Matki Boskiej u Chrystusa.

Ołtarz główny i sześć bocznych są barokowo - klasycystyczne, wycięte sylwetowo z desek i malowane iluzjonistycznie. Główny (około 1820) jest trójosiowy, w części środkowej ujęty w dwie pary iluzjonistycznych, marmoryzowanych kolumn o kompozytowych kapitelach i po jednej takiej samej po bokach. Znajduje się w nim drewniany krucyfiks z 1. połowy XVIII wieku. Dwa ołtarze boczne: Matki Bożej Wniebowziętej (z XVIII-wiecznym obrazem Matki Boskiej) i św. Franciszka pochodzą z 1832, cztery pozostałe: św. Józefa, św. Rocha, św. Antoniego Padewskiego i św. Piotra z Alkantary z 1839 roku. Obrazy św. św. Antoniego i Franciszka są współczesne ołtarzom. W ołtarzach bocznych znajdują się antepedia wypełnione mozaiką z barwionej słomy, z symbolami Męki Pańskiej i wazonami kwiatów (około 1820).

W kościele znajdują się obrazy, między innymi Ukrzyżowania - z Matką Boską, św. Janem, św. Marią Magdaleną i aniołkami (zapewne początek XVII wieku, silnie przemalowany w 1. połowie XIX wieku), przywieziony z Lublina; Biczowania (Naigrywania się z Jezusa) - szkoła niemiecka(?), 1. połowa XVII wieku; Matki Bożej Nieustającej Pomocy - utkany z różnokolorowych nitek (XVIII - XIX wiek; Pokłonu Trzech Króli (XVII wiek) oraz dwanaście stalorytów z postaciami apostołów według Rafaela, wykonanych około 1800 w Rzymie (dwie ostatnie pozycje za Katalogiem Zabytków…, J. Dąbek i A. Łyko nie wymieniają ich). Stacje Drogi Krzyżowej ujęte w drewniane, rzeźbione ramy prezentują styl późnobarokowy (koniec XVIII wieku). Konfesjonały – z nasadą zaplecka zdobioną motywem rocaille – pochodzą z połowy XVIII wieku. Organy są XIX-wieczne, dwie kropielnice z piaskowca w kruchcie - XVIII-wieczne.

Na ścianach umieszczone są marmurowe, inskrypcyjne epitafia z końca XVII – 1. połowy XIX wieku, między innymi Teresy Izabelli Morsztynówny, wojewodzianki sandomierskiej (zm. 1698); Jana Zakliki Czyżowskiego, kasztelana połanieckiego (1. połowa XVIII wieku), z herbem Topór; Kazimierza Dunin Karwickiego, chorążego sandomierskiego i kasztelana radomskiego (zm. 1757); Anny z Boskich Dunin Karwickiej, kasztelanowej radomskiej (zm. 1751); Marianny z Benradów Zakrzewskiej, pisarzowej skarbu koronnego (zm. 1790) oraz bł. ks. Antoniego Rewery (zginął w 1942 w Dachau). Na cmentarzu przed kościołem znajduje się żeliwny nagrobek Apolinarego Górskiego (zm. 1846). W krypcie pod kościołem - oszklona trumna, z ołowianą tabliczką, wyżej wymienionej Teresy Izabelli Morsztynówny.

Na wyposażeniu jest rokokowa monstrancja (około 1750), z ozdobną glorią i figurkami świętych na ramionach; dwa rokokowe kielichy; kartuszowy, trybowany relikwiarz; ornaty z XVIII wieku. Dzwon pochodzi z 1825 (ludwisarz Kazimierz Hosmann).

Dziedziniec przed kościołem jest otoczony murem z 2. połowy XVIII wieku, w którym znajdują się późnobarokowe kapliczki o profilowanym cokole, głębokiej arkadowej wnęce i falistym szczyciku. Od północy jest bramka na rzucie kwadratu, przesklepiona kolebką krzyżową i nakryta dwuspadowym daszkiem ujętym w późnobarokowe szczyty. Od frontu jest ona opilastrowana, od tyłu ma arkadowy otwór wejściowy. W kapliczkach znajdują się stacje Męki Pańskiej malowane przez Wojciecha Eljasza (1843, przemalowane w XX wieku).

Budynek dawnego klasztoru - wskutek licznych przebudów - jest bezstylowy, murowany i otynkowany, piętrowy. Ma trzy, nierównej długości skrzydła, które ujmują wraz z kościołem czworoboczny wirydarz. Skrzydła boczne są przedłużone znacznie ku południowi, poza lico skrzydła poprzecznego. Wnętrza były wielokrotnie przekształcane w XIX i XX wieku. O strony wirydarza ciągnie się korytarz, od zewnątrz trakt pomieszczeń. Dachy są nowe, dwuspadowe.

źródła

  1. J. Dąbek, A. Łyko, Kościół i klasztor św. Józefa w Sandomierzu wczoraj i dziś, Sandomierz 2015

  2. 2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III, z. 11 – powiat sandomierski, Warszawa 1962

 

 

Komentarze obsługiwane przez CComment