Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Luborzycy

Pierwotny, drewniany kościół został ufundowany zapewne przez biskupa Iwona Odrowąża. Parafia była wzmiankowana po raz pierwszy w latach 1325 - 1327. Obecny, gotycki pochodzi sprzed 1433, powstał na miejscu kościoła romańskiego.

Jest orientowany, murowany z cegły w wątku polskim, z użyciem zendrówki oraz ciosu do detalu architektonicznego. Prezbiterium ma dwuprzęsłowe, zamknięte ścianą prostą. Od wschodu jego przedłużenie stanowi dobudówka z XV/XVI wieku - trójboczna, piętrowa, mieszcząca na parterze zakrystię (wg Architektury gotyckiej… Kaplicę Ogrójcową z 1742), na piętrze skarbiec. Od północy znajduje się dawna zakrystia przekształcona w latach 1908 - 1911 na kaplicę św. Franciszka (dobudowano wtedy przy niej kruchtę). Szersza nawa jest prostokątna, trójprzęsłowa, z dwiema neogotyckimi kruchtami od zachodu i południa. Przy północno-wschodnim narożu korpusu znajduje się wieżyczka schodowa.

Na zewnątrz kościół jest oskarpowany. Elewacje wsparte są na cokole, ozdobione profilowanymi gzymsami: cokołowym, kapnikowym i koronującym. Nad gzymsem kapnikowym elewacji północnej i zachodniej jest uskokowa odsadzka. Na szczycie zachodnim, późnobarokowym, znajduje się chorągiewka z datą 1742. Na murze zakrystii widnieje data 1579 i charakterystyczne, okrągłe wgłębienia w cegłach. W kościele znajdują się dwa ostrołukowe, kamienne portale: jeden wiedzie z prezbiterium do zakrystii – fazowany od strony prezbiterium, drugi do nawy od południa – fazowany, z profilowaną archiwoltą.

Wnętrze nakryte jest sklepieniami sieciowymi z XV/XVI wieku. W prezbiterium żebra są kamienne, w korpusie ceglane z kamiennymi nasadami. Tęcza jest ostrołukowa, na belce z 1890 umieszczono krucyfiks z 1. połowy XV wieku. Okna od południa są ostrołukowe, dwustronnie rozglifione, z kamiennymi, pionowymi laskami. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się kamienna nisza sakrarium: ostrołukowa, z maswerkiem, ujęta dwiema fialami, zwieńczona wimpergą z żabkami i kwiatonem.

Ołtarz główny z krucyfiksem pośrodku, rokokowy pochodzi sprzed 1778 roku. Ścienne, kamienne tabernakulum z wimpergą – z około 1433 (wtedy konsekrowano pierwotny ołtarz główny). Chór jest rokokowy, organy barokowe, marmurowa chrzcielnica barokowa. Ołowiana kropielnica w kształcie konicznym (stożka) pochodzi z XIII/XIV wieku. Kamienny lawaterz ma odpływ wody na zewnątrz.

W kościele znajduje się barokowy obraz Wszystkich Świętych, portret - epitafium ks. Andrzeja Lipiewicza (zm. 1778) z 1807, późnobarokowe posągi św. św. Weroniki i Longina (z ołtarza głównego) oraz marmurowe, renesansowe epitafium Zygmunta Linczewskiego z 1583 roku.

Z zabytkowych sprzętów liturgicznych jest tu monstrancja z 1460 - 1470 pochodząca z kościoła św. Agnieszki w Krakowie; późnogotycki pacyfikał (początek XVI wieku) z barokową stopą; dwie ampułki z reminiscencjami późnogotyckimi (1534); rokokowa tacka; mszał z rokokowym okuciem (1768); haftowany, rokokowy ornat.

Zachowały się także elementy wyposażenia romańskiego: brązowa antaba z 2. połowy XII wieku – 1. połowy XIII wieku w kształcie głowy lwa z męską głową w paszczy; półplastyczne liście akantu dekorujące stopę kielicha zapewne z 1. ćwierci XV wieku - przerobionego z romańskiego, pochodzącego z kościoła św. Michała na Wawelu; kociołek z 2. połowy XII wieku – 1. połowy XIII wieku przerobiony na zbiorniczek do lawaterza.

Jeden z trzech dzwonów w neogotyckiej dzwonnicy (w dole jest ostrołukowy przejazd bramny) pochodzi z 1846 roku.

źródła

  1. Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995

  2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I – woj. krakowskie, z. 8 - powiat miechowski, Warszawa 1953