Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja w Domaradzy

Kościół ten został wzniesiony zapewne około 1485, konsekrowany w 1542 roku.

          W 1545 fundację odnowił Jan Dziaduski, biskup przemyski. Świątynię odnawiano w 1719 (nowa posadzka kamienna) i przed 1756 (między innymi nowa posadzka w nawie), w 1878 przebudowano. Kolejna przebudowa nastąpiła w 1906, między innymi usunięto wtedy soboty (podcienia), w ich miejsce powstały trzy przedsionki.

           Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, na podmurowaniu kamiennym. Gotycki, ale w związku z późniejszymi przebudowami – jak pisze Ryszard Brykowski – znacznie przekształcony i pozbawiony swego pierwotnego charakteru. W czasie gruntownej przebudowy w 1878 między innymi przedłużono nawę ku zachodowi i obniżono strop do poziomu zaskrzynień. Dawne ukształtowanie i rozwiązania konstrukcyjne są jednak czytelne (więźba storczykowa w typie gotyckim, ze znakami montażowymi), co pozwala na częściowe odtworzenie bryły kościoła. Pewne analogie (podstawowe wymiary, detal architektoniczny) zbliżają go do kościołów w Bliznem i Golcowej. Przypuszczalnie wszystkie te budowle były wznoszone przez ten sam warsztat ciesielski.

            Prezbiterium zbliżone jest do kwadratu, zamknięte trójbocznie. Przy nim od północy znajduje się prostokątna zakrystia (powiększona zapewne w 1878) ze skarbczykiem na piętrze i niewielkim przedsionkiem od zachodu. Pod prezbiterium są sklepione krypty grobowe. Nawa (niegdyś kwadratowa) ma rzut wydłużonego prostokąta, przylegają do niej (od południa i zachodu) dwie prostokątne kruchty, dobudowane w 1906 roku. Wewnątrz są płaskie stropy, obniżone, ten w nawie wsparty (w 1878) na dwóch parach kwadratowych słupów i wzmocniony ośmioma poprzecznymi podciągami. Ściany rozczłonkowane są pilastrami. Tęcza ma wykrój prostokątny, na fazowanej belce znajduje się barokowy (XVIII wiek) krucyfiks. Chór muzyczny nad głównym wejściem wsparty jest na dwóch kolumnach. Eklektyczna, figuralna polichromia pochodzi z 1887 roku.

            Ściany na zewnątrz pobite są gontem i wzmocnione lisicami, podmurowanie osłonięte fartuchem gontowym. W połowie wysokości południowej ściany prezbiterium biegnie zadaszenie gontowe, przechodzące na przyległą ścianę nawy (zapewne pozostałość po usuniętych sobotach). Okna są prostokątne (sześć w południowej ścianie nawy, cztery w północnej i jedno małe nad wejściem głównym), z wielokwaterową stolarką. Dwoje drzwi wejściowych jest klepkowych, z zamkami i antabami. Na wschodniej, zewnętrznej ścianie prezbiterium znajduje się barokowy krucyfiks. Dachy są dwuspadowe, wysokie – nad prezbiterium i nawą o jednej kalenicy, przechodzący nad zakrystię i tam zakończony trójbocznie; oddzielne nad kruchtami. Podczas ostatniego remontu w 2014 przywrócono ich pierwotne, gontowe pokrycie. Na szczycie kościoła, na styku nawy i prezbiterium wznosi się smukła wieżyczka na sygnaturkę – neogotycka, z 1906 roku.

            Drewniany ołtarz główny został wykonany w 1912, w nim obraz św. Mikołaja, na zasuwie Trójca Święta. Ołtarze boczne są barokowe (1682), jednokondygnacyjne ze zwieńczeniami, ujęte parami kolumn. W lewym znajduje się obraz Serca Jezusowego, a w zwieńczeniu rzeźby św. św. Andrzeja i Wojciecha oraz obraz św. Katarzyny – barokowe, współczesne ołtarzowi. W ołtarzu prawym, w polu głównym jest barokowy (XVIII wiek) obraz Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem. W zwieńczeniu rzeźby aniołów, barokowe, współczesne ołtarzowi. Tabernakulum z 1. ćwierci XVIII wieku, w stylu regencji, obrotowe.

            Drewniana ambona jest barokowa (około 1680), na baldachimie rzeźba św. Michała Archanioła. Prospekt organowy barokowy (1719). Chrzcielnica późnogotycka (zapewne koniec XV wieku) – kamienna, ośmioboczna. Czara dekorowana jest ostrołukowymi arkadami zakończonymi liliami, pokrywa barokowa (około 1729) – drewniana , ażurowa. Dwie kamienne kropielnice (jedna z nich puklowana) pochodzą z XVIII wieku. Trzy konfesjonały są późnobarokowe (II połowa XVIII wieku). W zakrystii znajduje się trzyczęściowa szafa z 1681, z ozdobnymi okuciami i starymi zamkami oraz drewniana, okuta skrzynia (XVIII/XIX wiek). Na wyposażeniu są też między innymi obrazy z XVII - XVII wieku, w tym Przemienienie Pańskie (około 1699) w tradycji malarstwa ruskiego; jeden krucyfiks o charakterze późnogotyckim (XVI - XVI wiek) i dwa barokowe; fragmenty dekoracji snycerskiej pochodzącej z ołtarzy (XVII wiek?); kielich, puszka, rokokowe umbrakulum (XVIII wiek); barokowe, cynowe lichtarze (XVIII wiek); XIX-wieczne ornaty.

            Teren wokół kościoła otoczony jest drewnianym parkanem z gontowym daszkiem. Wewnątrz ogrodzenia stoi kwadratowa, drewniana dzwonnica z 1936, w typie wieżowym, zbudowana według projektu Stanisława Grosse na miejscu wcześniejszej. Drewniane schody z poręczą prowadzą na górę, na obszerną platformę z balustradą. Dzwon pochodzi z 1528 roku.

            Na zachód od kościoła usytuowane są nowsze zabudowania gospodarcze. Obok nich do niedawna (1997) stał budynek zabytkowej plebanii z XVIII/XIX wieku – drewnianej, z gankami i werandą od frontu, na całej długości.

                                                                Opracowała Marta Goździk

źródła:

1. Ryszard Brykowski, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV w., Wrocław 1981

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.13 – woj. rzeszowskie, z.2 – powiat brzozowski, Warszawa 1974