Kościół pod wezwaniem św. św. Małgorzaty i Katarzyny w Kętach

Pierwotny kościół był gotycki, wybudowany zapewne w XIV wieku.

           Po pożarze w 1657 wzniesiono obecny, wyzyskując przy budowie prezbiterium mury starego. Kościół jest orientowany, murowany. Prezbiterium jest trójprzęsłowe, zamknięte na zewnątrz wielobocznie, wewnątrz łukiem spłaszczonym. Przy nim od północy znajduje się piętrowa zakrystia, od południa kruchta. Nawa jest dwuprzęsłowa, do przęsła wschodniego dobudowano parę analogicznych kaplic, stwarzając pozór transeptu. Po bokach przęsła zachodniego są jednoprzęsłowe nawy boczne. Od zachodu w przedłużeniu nawy południowej jest czworoboczna wieża.

            T. Chrzanowski i M. Kornecki przypuszczają, że budowy korpusu kościoła nie doprowadzono do końca - prawdopodobnie koncepcja była inna, bo do wydłużonego prezbiterium przylega dziwnie krótka nawa. Według innych źródeł to efekt katastrofy budowlanej na przełomie XVIII i XIX wieku. Zawaliły się wówczas ostatnie, zachodnie przęsła trójnawowej bazyliki, oprócz przęsła nawy południowej. Dziś, jako otwarty, sklepiony przedsionek, łączy ono kościół z wieżą. Według przekazów po wypadku rozebrano także istniejącą wówczas wieżę północną. Za powyższym przemawia wygląd frontowej elewacji kościoła - wieża jest znacznie wysunięta przed lico ściany, a sama fasada, zwieńczona prostym, trójkątnym szczytem ma uproszczoną, pozbawioną niemal zupełnie dekoracji (niezwykłe, jak na budowlę barokową) formę. Według Katalogu Zabytków... masywna wieża jedynie do wysokości nawy pochodzi z XVII wieku, góra wraz z hełmem została nadmurowana w 1910 przez architekta Kazimierza Wyczyńskiego (pierwotnie była drewniana).

           Prezbiterium na zewnątrz opięte jest skarpami, wewnątrz podzielone zdwojonymi pilastrami z odcinkami belkowania. Nakryte jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, na gurtach. Okna mają wykrój ostrołukowy, w murze południowym jest bogato profilowany, ostrołukowy portal. Nawa główna jest otwarta do kaplic i naw bocznych z każdej strony dwiema arkadami filarowymi. Jej ściany są rozczłonkowane pilastrami pojedynczymi i parzystymi oraz belkowaniem. Sklepienie ma kolebkowe na gurtach. Chór muzyczny na czterech filarach jest nowszy. W nawach bocznych sklepienia są klasztorne z lunetami. Wszystkie sklepienia ożywione są stiukową dekoracją lineamo – geometryczną z profilowanych listew. Na kalenicy dachu prezbiterium wznosi się wieżyczka na sygnaturkę o barokowym kształcie, na kalenicy dachu nawy chorągiewka z datą 1661.

           Ołtarz główny jest wczesnobarokowy (3. ćwierć XVII wieku), oparty o formę łuku triumfalnego, dwukondygnacyjny, z bocznymi bramkami. W polu środkowym znajduje się w nim wizerunek Matki Boskiej Pocieszenia, zwanej kęcką (w ostatnich latach przeniesiony z kaplicy). Obraz jest gotycki (XV wiek), malowany temperą na desce, przedstawia Marię z Dzieciątkiem w typie bizantyjskiej Hodegetrii. Na zasłonie znajduje się gotycyzujący, XVII-wieczny obraz Santa Conversatione (Święta Rozmowa), ze srebrnym, wytłaczanym tłem, anonimowego autorstwa. Przestawia on ulubiony wątek ikonograficzny późnego gotyku: Matkę Boską z Dzieciątkiem pomiędzy świętymi Katarzyną i Małgorzatą. Ołtarze boczne prezentują różne style. Niektóre z nich zostały ufundowane przez działające kiedyś w Kętach cechy rzemieślnicze (szewców i garbarzy, krawców, kuśnierzy).

           Kaplice są kwadratowe, nakryte kopułami na pendentywach, z latarnią. Ich ściany wewnątrz są flankowane parami pilastrów toskańskich, z niszą pośrodku, dźwigających belkowanie. Na zewnątrz naroża kaplic są ujęte pojedynczymi pilastrami i zwieńczone belkowaniem. Obramienia okien są uszate, z trójkątnymi przyczółkami. Na oknie kaplicy północnej jest data 1685. Na zewnątrz kaplicy południowej, w półkolistej wnęce umieszczono rzeźbiony, barokowy krucyfiks. Dekoracja wnętrz kaplic jest stiukowa, w formie figur geometrycznych, kartuszów, pęków owocowych i kwiatowych, główek aniołków, rozet.

           Barokowa chrzcielnica ma w tle zaplecek w formie retabulum z obrazem Chrztu Chrystusa. W kościele znajdują się barokowe obrazy: Modlitwa w Ogrójcu (w przedsionku pod wieżą), Przemienienie Pańskie, św. św. Małgorzata i Katarzyna, wizerunek św. Jana Kantego (w ołtarzu bocznym), Stygmatyzacja św. Franciszka, Św. Walenty (z niezachowanego ołtarza cechu krawieckiego). Do tego barokowy krucyfiks oraz epitafia: ks. Walentego Korabiusa (zm. 1611) – renesansowe, z alabastru i marmuru oraz Jerzego Wyrwały - mieszczanina, burmistrza kęckiego, zachowane zapewne fragmentarycznie, w postaci marmurowej tabliczki z napisem (XVII - XVIII wiek). W 2001 w nawie północnej wystawiono nagrobek założycielek Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego - Celiny i Jadwigi Borzęckich (po złożeniu w kościele ich prochów). Polichromia w kościele została wykonana w 1956 roku.

źródła:

1. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 1 - woj. krakowskie, z. 1 - powiat bialski, Warszawa 1951