Dzisiejsza data:

Klasztor i szpital bonifratrów w Zebrzydowicach

W 1599 Mikołaj Zebrzydowski – marszałek wielki koronny, późniejszy wojewoda krakowski – ufundował w Zebrzydowicach szpital dla rannych żołnierzy i kalek.

           Na potrzeby szpitala około 1606 przebudowano dawny dwór obronny Zebrzydowskich (z 2. połowy XVI wieku). W 1611 jego prowadzenie (był on przeznaczony również dla umysłowo chorych) przejęli oo. bonifratrzy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 i odbudowie zniszczonego klasztoru bracia uruchomili przychodnię dla miejscowej ludności. W 1938 utworzono tu filię szpitala dla umysłowo chorych w Kobierzynie. Oddział został zlikwidowany przez Niemców w 1942, pacjenci powrócili po wojnie. Po rozwiązaniu w 1981 umowy ze szpitalem w Kobierzynie utworzono tu Dom Pomocy Społecznej, również prowadzony przez oo. bonifratrów. Budynek był restaurowany w latach 1801 - 1803, w 1879 i w nowszych czasach.

           Budynek jest murowany, piętrowy, częściowo podpiwniczony. W rzucie zbliżony kształtem do litery T. Składa się z dwóch części: nowszej, prostokątnej i prawie kwadratowej (pozostałość dworu), przylegającej do pierwszej pośrodku elewacji północnej.

           Część starsza jest trzytraktowa, trakty boczne są wysunięte od północy w formie ryzalitów-wież (baszt alkierzowych). Na każdej kondygnacji jest duża, prostokątna sala pośrodku. W trakcie bocznym wschodnim, między parterem a piętrem znajduje się ciemny korytarz, sklepiony kolebkowo, ze strzelnicami kluczowymi (otworami strzelniczymi w murze, w kształcie dziurek od klucza) – świadectwo pierwotnej funkcji obronnej budynku. W trakcie bocznym zachodnim pierwotnie był taki sam korytarz, ale został zlikwidowany podczas przeróbki lokalności na parterze na sień i klatkę schodową. Po 1910 ryzality-wieże zostały nieco podwyższone.

           Część nowsza budynku (po 1599) jest jednotraktowa. Na parterze są dwie duże sale o sklepieniu kolebkowym z lunetami (wschodnią przeznaczono na kaplicę). Na piętrze – trzy mniejsze. Środkowa, tworząca hall, nakryta jest belkowanym pułapem. Boczna zachodnia przeznaczona na sypialnię, boczna wschodnia podzielona w 1801 na korytarz i mniejsze pokoiki. Od wschodu do tej części budynku przylega piętrowa przybudówka, zakończona na parterze półkolisto (prezbiterium wspomnianej wyżej kaplicy), na piętrze wielobocznie (kaplica domowa zakonników). Przy dobudówce od północy jest jeszcze zakrystia.

            Na osi budowli od południa wznosi się wieża mieszcząca klatkę schodową – kwadratowa, czterokondygnacyjna, nakryta hełmem złożonym z wielobocznego tamburu i z kopułki zakończonej latarnią. Na hełmie tarcza zegarowa.

          W młodszej części budynku jest kilka prostokątnych portali o profilach późnorenesansowych. W wieży dwa portale z węgarami i archiwoltami ożywionymi dekoracją ramową. Okna w młodszej części mają profilowane obramienia, przeważnie z gzymsami, w części starszej są mniejsze, bez gzymsów, niektóre tylko fazowane.

           Z klasztorem połączony jest od południa (za pomocą korytarza na arkadzie) budynek mieszkalny z lat 1801 - 1804, podwyższony o piętro w 1827 roku.

            W głównym ołtarzu kaplicy znajduje się wczesnobarokowy krucyfiks i klasycystyczna monstrancja. W ołtarzach bocznych – obrazy św. Floriana i św. Jana Bożego. Na sklepieniu figuralna polichromia, prawdopodobnie z lat 50. XX wieku, przedstawiająca sceny z życia św. Jana Bożego. W pomieszczeniach klasztoru obrazy, między innymi Ostatnia Wieczerza (późnobarokowy), św. Jozafat Kuncewicz, św. Jan Boży (barokowe). Do tego dwa krucyfiksy barokowe i barokowe posągi: Matki Boskiej Bolesnej, Matki Boskiej Wniebowziętej, św. Karola Boromeusza.

            Przy klasztorze od strony południowej jest duży, czworoboczny dziedziniec otoczony budynkami mieszkalnymi i gospodarskimi z lat 1827 - 1838, częściowo przebudowanymi. Wśród nich klasycystyczny spichlerz (1833) – murowany, prostokątny, trójkondygnacyjny, nakryty dwuspadowym dachem. Kondygnacje oddzielone są gzymsami gurtowymi. Na narożnikach budynku oraz na osi elewacji frontowej i bocznej południowej są pasy neorustyki. Okienka małe, prostokątne, po bokach okienek i portalu prostokątne wnęki.

            Po lewej stronie bramy wjazdowej (w północno-zachodnim narożniku czworoboku zabudowań klasztornych) stoi budynek dawnej kostnicy. Jest ona murowana, prostokątna, od tyłu zamknięta półkolem. Dach ma trójspadowy, podkreślony profilowanym gzymsem, z trójkątnym frontonem; wewnątrz sufit. Nad drewnianym portalem umieszczono profilowany kamień z herbem Zebrzydowskich – Radwan.

            Na cmentarzu należącym do szpitala jest klasycystyczna kaplica – murowana, prostokątna, z sufitem. Fasadę ma rozczłonkowaną czterema kolumnami i zwieńczoną trójkątnym frontonem. Pola między kolumnami, o podziałach ramowych, przeprute są arkadami. Elewacje boczne mają podziały ramowe. Dach jest siodłowy.

                                                                  Opracowała Marta Goździk

źródła:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. 1 - woj. krakowskie, z. 14 - powiat wadowicki, Warszawa 1953

2. Marcin Pielesz, Zabytkowe klasztory w Małopolsce. Przewodnik, Kielce 2014

Komentarze obsługiwane przez CComment