Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Kołaczycach

Początki pierwszego kościoła w Kołaczycach sięgają XII wieku. Należał on wówczas do parafii w Kleciach.

           Uposażony został przez opata tynieckiego Henryka IV w 1339 roku, więc tę datę przyjmuje się jako początek parafii. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP przetrwał do 1474 roku, kiedy został spalony i całkowicie zniszczony przez wojska węgierskie. Wybudowano zatem nowy, drewniany kościół pod tym samym wezwaniem, który jednak spłonął w pożarze w 1540 roku. W 1552 roku wzniesiono kolejny, drewniany, pokryty gontem z podcieniami dookoła, z trzema ołtarzami wewnątrz, który także się spalił przed 1595 rokiem. Kolejny kościół poświęcono w 1615 roku. Świątynia była pod wezwaniem Narodzenia NMP lub jak podają inne źródła pod wezwaniem Narodzenia NMP i św. Apostołów Piotra i Pawła. Obiekt istniał do 1903 roku, kiedy to został rozebrany a na jego miejscu wybudowano, dzięki ofiarności miejscowego społeczeństwa, obecny kościół. Zlokalizowany jest na południowy wschód od Rynku. Owalny teren wokół budowli otoczony jest kamiennym murem. Projektantem świątyni był przemyski architekt Stanisław Kostka Majerski. Kościół jest neogotycki, orientowany, na planie krzyża łacińskiego, jednonawowy. Nawa o niepełnych dwóch przęsłach (zachodnia to chór) poprzedzona przyziemiem wieży, flankowana jest przez dwie klatki schodowe.

           Bryła świątyni strzelista, dodatkowo podkreślona wysoką, smukłą wieżą, przekrytą ostrosłupowym hełmem. Nawa, transept oraz przęsło prezbiterium o jednakowej wysokości korony murów - przekryte zostały dwuspadowymi dachami. Na skrzyżowaniu nawy i transeptu smukła, wysoka sygnaturka. Niewiele niższe jest wieloboczne zakończenie prezbiterium przekryte dachem wielopołaciowym. Poniżej fryzu wieńczącego ściany przęsła prezbiterium rozpoczynają się pulpitowe połacie dachów przekrywających kaplicę od południa, a od północy zakrystię ze skarbcem. Wielopołaciowy dach przekrywa przedsionek i pomieszczenie przy zakrystii. Do budowy użyto cegły i białego kamienia. Kościół od wewnątrz otynkowany, a ściany zewnętrzne starannie opracowane w cegle z użyciem kamiennych detali. Elewację frontową (zachodnią) tworzy wysoka wieża flankowana przez parę niższych półwieżyczek. Wieża trzykondygnacyjna, w dolnej kondygnacji czworoboczna z portalem zwieńczonym kamienną wimpergą. Pomiędzy pierwszą a drugą kondygnacją nadwieszone arkadki z tarczami herbowymi, ze środkowym szczytem. Druga i trzecia kondygnacja ośmioboczna; narożniki wieży zaznaczone kamiennymi ciosami. Ostatnia kondygnacja zwieńczona większymi nadwieszonymi arkadkami ze schodkowym szczytem. Boczne wieżyczki o czworobocznych, wysokich kamiennych cokołach. Powyżej cokołów ośmioboczne, dekorowane kamiennymi ciosami na narożnikach i kamiennymi gzymsami. Elewacje boczne nawy ozdobione między innymi arkadowym fryzem podokapowym z ceramiczną dekoracją floralną. Szczyty transeptu - trójkątne, krenelażowe, z blendami. Na narożach szczytów półkolumienki, a obok tarcze herbowe z Orłem i Pogonią. W centrum wschodniej elewacji prezbiterium wysoka, ślepa blenda z dużych rozmiarów Krucyfiksem (autorem rzeźby był Tadeusz Popiel a wykonana została w przemyskiej pracowni Ferdynanda Majewskiego, ojca Stanisława Majewskiego, architekta). Witraże do kościoła są również projektu T. Popiela (wykonane przez wiedeńską firmę Geyling). Wnętrza głównych przestrzeni świątyni przekryte zostały sklepieniami ostrołukowymi na gurtach, o bogatym rysunku (kryształowe, gwiaździste) z żebrami spływającymi w służki.

           Bogaty wystrój wnętrza tworzony jest w części z zabytków z poprzedniego kościoła: późnobarokowe ołtarze boczne z końca XVIII wieku, chrzcielnica wykonana z czarnego marmuru w stylu barokowym (używana jest do celów kultowych), pochodząca z 1632 roku kropielnica, wykonana z kamienia w stylu barokowym (obecnie znajduje się w przedsionku kościoła i służy celom sakralnym). Dwa neogotyckie ołtarze pochodzące z czasów budowy kościoła wykonane w pracowni Ferdynanda Majerskiego, zapewne także z jego warsztatu pochodzi ambona, stalle i inne elementy.

           Kołaczycki kościół stanowi cenny przykład neogotyckiej architektury sakralnej początku XX wieku.

źródła:

Kołaczyce - Diecezja Rzeszowska, "Diecezja Rzeszowska" 26 kwietnia 2015

Kuman B.: Kościół parafialny pw. św. Anny w Kołaczycach, Narodowy Instytut Dziedzictwa

Rejestr zabytków nieruchomych - województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa