Kościół pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego w Przemyślu

Dekanat Przemyśl I

           Kościół ten został wybudowany w XVII wieku przez Zakon Franciszkanów nazywanych w mieście Reformatami. W 1629 roku z inicjatywy zakonnika o. Bonawentury, zafascynowanego ideą reformacji franciszkanów wybudowano drewniany kościółek z klasztorem. Jednym z pierwszych fundatorów był Piotr Cieciszewski z żoną Felicją ze Stadnickich, mieszkający w Żurawicy, którzy ofiarowali dom i ogród za Bramą Lwowską na potrzeby ojców reformatów. Kiedy w 1637 roku wybuchł pożar który strawił budynki klasztoru i okoliczne domy, zakonnicy zostali bez dachu nad głową. Z pomocą przyszli Hermolaus Tyrawski z Tyrawy (ofiarował pieniądze na budowę i utrzymanie zakonników) i Albert Kuczyński (darował część swojego ogrodu). W 1645 roku ukończono budowę obiektów. Już w dwa lata później świątynia uległa zniszczeniu w czasie napadu Kozaków. W czasie potopu szwedzkiego świątynia została zdewastowana więc patrycjat miejski postanowił rozebrać pozostałe mury. Dzięki zdecydowanej postawie Andrzeja Maksymiliana Fredry obiekt odbudowano i otoczono murem obronnym z czterema basztami.

           Wybudowany kościół jest wczesnobarokowy, orientowany, jednonawowy, murowany z cegły z użyciem kamienia w fundamentach. Szeroka nawa trójprzęsłowa, poprzedzona jest węższą, prostokątną kruchtą. Prezbiterium wydzielone, dwuprzęsłowe, zamknięte prosto. Wnętrze przekrywają sklepienia kolebkowe z lunetami. Pod całym kościołem krypty sklepione kolebkowo, jednotraktowe, z trzema komorami połączonymi korytarzami. Dachy dwuspadowe, kryte dachówką. Na kalenicy prezbiterium wieżyczka na sygnaturkę pobita blachą, ośmioboczna, z ażurową latarnią zwieńczoną kopułką z iglicą i krzyżem.

           Fasada kościoła jest dwubarwna: na ceglanym tle odbijają się jasne, otynkowane elementy dekoracyjne. W centralnym miejscu fasady znajduje się figura św. Antoniego, nad nim symbol franciszkański (skrzyżowane dwa przedramiona) a nad wszystkim umieszczono w centrum trójkątnego tympanonu "Oko Opatrzności Bożej". Ponieważ obiekt znajduje się trzy metry poniżej płaszczyzny ulicy dlatego prosto z chodnika schodzi się lustrzanymi schodami do głównego wejścia prowadzącego do kruchty. Wisi tu malowidło przedstawiające św. Antoniego Padewskiego czule ujętego pod brodę przez małego Jezusa. Obraz powstał w XVIII wieku i jest jednym z najstarszych obrazów ściennych w kościele. Przy lewej kropielnicy wmurowano mało widoczne, poczerniałe epitafium Samuela Niesiołowskiego z XVII wieku tłoczone na blasze.

           W wystroju wnętrza nie ma żadnych przepychów. Zresztą przepisy zakonu reformatów były surowe co do wystroju wnętrz i zalecały umiar i skromność. W ołtarzu głównym znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Nad nim, w zwieńczeniu widzimy chustę św. Weroniki z podobizną Chrystusa. Łuk tęczowy zdobi XVIII wieczny fresk wyobrażający Trójcę Świętą w otoczeniu Matki Boskiej i św. Józefa, św. Dominika i św. Franciszka. W ołtarzach przytęczowych znajdują się dwa obrazy pędzla Mikołaja Tereinskiego: po lewej namalowany około 1760 roku wizerunek Maryi Niepokalanie Poczętej - dynamicznej, dziewczęcej, z białą lilią w dłoni a po prawej statyczny, przyciężkawy Antoni Padewski przytrzymuje Dzieciątko stojące na księdze. W połowie nawy po lewej stronie znajduje się rokokowa ambona. W bocznej kaplicy zwraca uwagę przejmująca kopia obrazu z kościoła oo. franciszkanów "Pan Jezus Miłosierny" autorstwa również Mikołaja Tereinskiego. Warto przyjrzeć się kamiennej kropielnicy i portalowi ze zbrojonymi kolumnami jońskimi z XVII wieku.

           Na zewnątrz, przed murem kościoła od ulicy Mickiewicza stoi dynamiczny pomnik z piaskowca. To zakonnik - reformata który w 1672 roku wraz z przemyskim mieszczanami rozgromił Tatarów pod Kormanicami.

źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Miasto Przemyśl, Warszawa 2004

Brenda D.: Przemyśl i okolice, Krosno, PUW"Roksana"

Markin J.: Przemyśl. Przewodnik Turystyczny, Bydgoszcz 1998

Motak M.: Przemyśl - mini przewodnik, Przemyśl 2003

Żabicki J.: Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, Warszawa 2013