Kościół pod wezwaniem św. Teresy z Avila w Przemyślu

Dekanat Przemyśl I

           Pan na Krasiczynie, wojewoda podolski i starosta przemyski Marcin Krasicki w 1620 roku sprowadził do Przemyśla Karmelitów Bosych. W latach 1623-1630 wybudował dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych zespół budynków klasztornych: murowany kościół i zabudowania klasztorne składające się z domu zakonnego, dzwonnicy i budynków gospodarczych (budowane w kilku etapach).

           Świątynia jest wczesnobarokowa, ma trójnawowy, bazylikowy korpus z transeptem. Prezbiterium jest równe wysokością nawie głównej, zamknięte półkoliście, ujęte piętrowymi aneksami.

            Fasada typu parawanowego ma cztery zwężające się się kondygnacje, które opinają pilastry w rozmaitych kompozycjach. Wieńczy ją trójkątny szczyt, ozdobiony spływami wolutowymi z kamiennymi obeliskami. Nawę główną, ramiona transeptu i prezbiterium przekrywa sklepienie kolebkowe z lunetami.

             Dekorację sztukatorską wnętrza wykonano w 2. ćwierci XVII wieku. Wewnątrz świątyni znajdziemy interesujący wystrój: oryginalną, barokową ambonę w kształcie Łodzi Piotrowej z figurami apostołów Piotra i Pawła (druga połowa XVIII wieku), portale z czarnego marmuru (XVII wiek), rokokowe ołtarze boczne (posągi ołtarza Matki Bożej Szkaplerznej stanowią przerzut z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu), stiukowe dekoracje na sklepieniach oraz przechowywany w zakrystii XVIII-wieczny konfesjonał. Nieliczne zachowane freski na sklepieniu i ścianach zakrystii nawiązują do popularnych w kręgach karmelitańskich wątków teologii mistycznej; między innymi św. Eliasz na górze Karmel, wizerunki świętych: Teresy, Apolonii i Tekli. W lewej nawie bocznej w posadzce osadzono płytę upamiętniającą pochówek fundatora kościoła i klasztoru, Marcina Krasickiego (zm.1631). Wróćmy do XVIII wieku, roku 1784 kiedy na mocy dekretu cesarza Józefa II zlikwidowano przemyski karmel a zakonników wysłano do klasztoru w Zagórzu.

            Opuszczony zespół klasztorny za zgodą zaborcy został przejęty przez grekokatolików. Od tego czasu służył jako katedra greckokatolicka eparchii przemyskiej. Grekokatolicy usunęli czarny marmurowy ołtarz główny, zamalowali freski, zniszczyli tablicę fundacyjną, skuli łacińskie inskrypcje na fasadzie głównej i herb Marcina Krasickiego. Dodali natomiast nowe bizantyjskie elementy: ikonostas, figury patronów Rusi, wolnostojącą dzwonnicę i nową drewnianą kopułę w miejsce barokowej sygnaturki, która to kopuła stała się jednym z głównych akcentów w panoramie miasta.

             W 1946 roku po aresztowaniach greckokatolickich biskupów i likwidacji Kościoła Greckokatolickiego w Polsce do świątyni po 162 latach powrócili karmelici. Na konferencji Episkopatu Polski w 1991 roku, w którym brali udział przedstawiciele unitów, podjęto decyzję o przekazaniu kościoła grekokatolikom na 10-letni okres przejściowy, do czasu aż wybudują własną katedrę. Postanowienie to wywołało zdecydowaną akcję protestacyjną w Przemyślu. Ostatecznie, unitom darowano sąsiedni kościół pojezuicki, św. Teresę zaś "na zawsze" przekazano karmelitom z przeznaczeniem na parafię garnizonową.

             Kościół pw. św. Teresy, obok katedry, uważany jest za jeden z najsłynniejszych kościołów Przemyśla.

źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Miasto Przemyśl, Warszawa 2004

Gosztyła M.: Historia kościoła i klasztoru Ojców Karmelitów Bosych w Przemyślu, Przemyśl 1998

Konarzewski M.: Historia Kościoła i Klasztoru Ojców Karmelitów Bosych, Przemyśl 1991

Motak M.,Szyma M.: Bieszczady i Pogórze Przemyskie, Bielsko-Biała 2005

Motylewicz J., Polaczek J.: Kościół i klasztor oo. karmelitów w Przemyślu, Przemyśl 1998

Skarbowski J.: Ziemia Przemyska, Kraków 1963

Ruszała A. OCD(Red.): Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce 1605-2005, Kraków 2005

Żabicki J.: Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, Warszawa 2013