Dzisiejsza data:

Dawne kolegium jezuickie (Gostomianum)

           Kolegium jezuickie w Sandomierzu zostało ufundowane w 1602 przez Hieronima Gostomskiego, wojewodę poznańskiego i starostę sandomierskiego. Jezuitów, sprowadzonych w 1603, osadzono przy gotyckim kościele św. Piotra (z około połowy XIV wieku). Pierwsza część kolegium została wzniesiona w latach 1605 - 1609 pod kierunkiem architekta ks. Michała Hintza, budowa całości zakończona w 1615 roku. Od czasu kasaty zakonu w 1773 w budynkach mieściły się szkoły świeckie (obecnie I Liceum Ogólnokształcącego). Po pożarze w 1813 kościół został rozebrany w 1821 roku. Wschodnie skrzydło kolegium odbudowano w latach 1820 - 1826 pod kierunkiem budowniczego Franciszka Reinsteina. Skrzydło południowe, zamienione najpierw na parterowe budynki gospodarcze, rozebrano w 1894 roku.

            Kolegium stanowiło pierwotnie wielki kompleks zabudowań, złożony z dwóch skrzydeł połączonych pod kątem rozwartym i ujmujących dziedziniec, na którym stał kościół św. Piotra. Zachowało się skrzydło wschodnie, usytuowane na skraju wysokiej skarpy wiślanej, zwrócone frontem ku zachodowi oraz pozostałości głównego skrzydła południowego.

            Budynek jest późnorenesansowy, murowany z cegły i otynkowany. Od frontu piętrowy, z dwiema kondygnacjami piwnic. Ich kondygnacja górna stanowi od tyłu, wskutek spadku terenu, przyziemie budynku. Pierwotnie istniała ponadto piąta kondygnacja, w formie piętra attykowego (dziś poddasze). Budynek ma rzut wydłużonego prostokąta, zakończonego od północy trapezowatym pawilonem, wysuniętym ryzalitowo z tylnej elewacji. Z naroża południowo-zachodniego wysunięty jest skośnie ryzalit, będący nasadą rozebranego skrzydła południowego (jego piwnica ciągnie się dalej ku południowi i zachodowi.).

            Na zewnątrz elewacje są gładkie, zwieńczone profilowanym gzymsem i wysoką, późnorenesansową attyką, częściowo zrekonstruowaną na początku XX wieku. Attyka jest rozczłonkowana lizenami i arkadowymi wnękami, zwieńczona sterczynkowo-esownicowym grzebieniem. Dach nad pawilonem południowym jest łamany polski, ujęty od zachodu i wschodu w wolutowe szczyty o podziałach analogicznych jak w attyce. W zachodnią ścianę ryzalitu południowego wmurowana jest marmurowa tablica erekcyjna z 1602 roku.

            Wewnątrz na trzech kondygnacjach układ jest analogiczny. Od zachodu wzdłuż budynku biegnie korytarz, w części północnej dwukrotnie załamany pod kątem prostym. Wzdłuż korytarza od wschodu jest ciąg sal szkolnych. W północno-zachodnim narożu pawilonu północnego znajduje się pierwotna, owalna klatka schodowa (zachowana w dwóch kondygnacjach) - pierwsza tego typu konstrukcja w Polsce. Klatki schodowe w przybudówce między budynkiem głównym a ryzalitem wschodnim oraz w ryzalicie południowo-zachodnim pochodzą z XIX wieku.

            Korytarz w górnej kondygnacji piwnicznej sklepiony jest kolebkowo-krzyżowo; na parterze przęsłami kolebkowo-krzyżowymi, oddzielonymi wydatnymi gurtami; na piętrze kryty stropem rozpiętym na arkadach. Sale górnej kondygnacji piwnicznej i parteru nakryte są urozmaiconymi sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi lub kolebkowymi z lunetami. Druty większości sklepień są nadwieszone, niektóre mają formę gładkich, stiukowych żeber w układzie sieciowym lub gwiaździstym. Na piętrze są sufity. Na poddaszu zachowały się spływy sklepień pierwotnego piętra attykowego.

źródła

1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III, z. 11 – powiat sandomierski, Warszawa 1962

Komentarze obsługiwane przez CComment