Dzisiejsza data:

Zespół dworski w Iwoniczu

W północnej części podkarpackiego Beskidu Niskiego, pośród wzgórz i lasów położona jest wieś Iwonicz.

           Pierwsza informacja o dworze w iwonickiej wsi pochodzi z 1442 roku, kiedy to wybudowano budowlę o charakterze obronnym, o czym świadczą zachowane wały ziemne. Ówczesnymi właścicielami majątku byli wtedy Morawa, Banesz i Boczko piszący się "z Iwonicza". Kolejnymi właścicielami byli: Marcin Iwaniecki, w XVI wieku Zbigniew Sienieński, w XVII wieku Bobolowie i Witowscy, a w XVIII wieku Stadniccy, Ossolińscy i Potoccy. W 1793 roku wieś zakupił Michał Ostaszewski by po sześciu latach odsprzedać ją Teofilowi Załuskiemu. Iwonicz w rękach rodziny Załuskich pozostał do połowy XX wieku.

           Za rządów Michała Załuskiego pierwszą poważną inwestycją na terenie folwarku było wybudowanie w początkowym okresie dwóch nowych obiektów gospodarczych: obory i stodoły. Natomiast najpoważniejszą inwestycję - budowę nowego dworu - odkładano przez kilkanaście lat, by w 1883 roku wybudować klasycystyczny pałac. Istnieje przypuszczenie, że dwór iwonicki został zaprojektowany przez działającego we Lwowie i Krakowie architekta Filipa Romana Pokutyńskiego.

           Obiekt zbudowany jest z cegły, obustronnie tynkowany, piętrowy - w kształcie prostokąta, który od frontu miał portyk (ganek kolumnowy) z tarasem oraz trójkątnym zadaszeniem podpartym czterema kolumnami. Zwieńczenie nad tarasem zdobiły herby Załuskich (Junosza) i Brzostowskich (Strzemię). Po bokach fasady czołowej sterczały dwa wykusze zwieńczone daszkiem hełmowym. Fasady boczne otrzymały mniejsze czterokolumnowe portyki z tarasami. Elewacja tylna składała się z dwóch pokaźnych bocznych ryzalitów połączonych ze sobą tarasem ze szklanym dachem. We wszystkich elewacjach okna podkreślone są profilowanymi, uszatymi obramieniami, płycinami podokiennymi oraz nadokiennikami w formie gzymsów nadokiennych w parterze i przyczółków na piętrze. Pałac zachował układ o dwu traktach podłużnych z sienią ze schodami na osi. Na parterze mieściły się pomieszczenia reprezentacyjne a na piętrze sypialnie i pokoje gościnne.

           Dwie wojny światowe spowodowały poważne zniszczenia. W czasie I wojny światowej mieszkał w pałacu rosyjski generał ze swoim sztabem. Rozgrabiono wtedy dużą część zbiorów bibliotecznych. W czasie II wojny światowej w rezydencji zamieszkał oddział SS, wywożąc wyposażenie i niszcząc obiekt. Po 1944 roku majątek Załuskich został znacjonalizowany. Kolejno w pałacu mieściły się: szkoła, PGR i Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego. Później przez dłuższy czas był nieużytkowany aż do momentu przekazania go wraz z całym zespołem w ręce Uniwersytetu Rzeszowskiego. Dzięki dofinansowaniu z UE budynek został wyremontowany i mieści się w nim Międzynarodowe Centrum Edukacji Ekologicznej URz.

           Cały teren wokół dworu posiadał dwie duże atrakcje natury architektonicznej - zbudowany w XVII wieku przez właściciela dóbr Zbigniewa Sienieńskiego zbór ariański, zamieniony w następnym stuleciu na spichlerz dworski oraz oranżeria. Zbór umiejscowiony jest w południowo-zachodnim narożniku założenia. Wzniesiony został z kamienia, na rzucie prostokąta, jako jednoprzestrzenny, przekryty sklepieniem kolebkowym z lunetami. Jego zwarta, prostopadłościenna bryła przekryta jest wysokim dachem czterospadowym. W elewacjach przebito niewielkie, prostokątne okienka. Uwagę zwraca kamienny portal, uszaty, z nadświetleniem i kluczem. Na południowej fasadzie duży zegar słoneczny z wypisanym wokół tarczy, w języku łacińskim, fragmentem "ody do słońca". Oranżeria położona jest na południowych obrzeżach parku. To budynek na rzucie prostokąta z półkolistą częścią od północy, jednokondygnacyjny, z centralnie umieszczonym kominem, przekryty dachem trójspadowym nad pomieszczeniami pomocniczymi i wachlarzowym, szklanym przekryciem samej oranżerii. Budynek wymurowano z cegły, dach pokryto blachą zakładkową. Brak zachowanych elementów dekoracyjnych czyni z dawnej oranżerii, zwłaszcza w widoku od północy obiekt o niemal współczesnej stylistyce.

           Do zespołu pałacowego należy również zabytkowy, kamienny most nad Iwonickim Potokiem. Wzniesiony w 1783 roku przez ówczesnego właściciela Iwonicza - Józefa Ossolińskiego. Na moście jest herb rodowy Ossolinskich - Topór. Zespół pałacowy zamyka park, rozplanowany na założeniu krajobrazowym z XVIII wieku i pozostałościach dawnego fortalicjum. Projektowaniem parku i ogrodu zajmowała się Amelia Załuska. Sprowadzała z Włoch drzewka owocowe, które dostarczały owoców rodzinie. Na groblach zrobiono alejki spacerowe lipowe i grabowe. Do dziś zachowały się fragmenty ogrodu a w parku wiele pomnikowych drzew, między innymi dęby szypułkowe, lipy, buki, klony.

           Zespół złożony z pałacu, spichrza, oranżerii oraz parku stanowi reprezentacyjny przykład założenia rezydencjonalnego w regionie.

źródła:

Garbarcik J: Krosno - studia z dziejów miasta i regionu, T. I-III , Kraków 1972-1993

Górecka B: Iwonicz Zimowy pałac Załuskich. Otwarty Przewodnik Krajoznawczy

www.krajoznawcy.info.pl

Kwilecki A.: Załuscy w Iwoniczu 1799-1944, Kórnik 1993 PAN 

Kuś M.:Pałac Załuskich w Iwoniczu, OT NID w Rzeszowie

 

Komentarze obsługiwane przez CComment