Pałac Morsztynów w Pławowicach

Został zbudowany w 1804 lub 1805 przez Morstinów (Morsztynów).

            Jest klasycystyczny, według Katalogu Zabytków... - nieustalonego autorstwa, prawdopodobnie Jakuba Kubickiego. Pod koniec XIX wieku, z inicjatywy Ludwika Morsztyna, dobudowano skrzydło południowe, według projektu Tadeusza Stryjeńskiego. Pałac stanowił własność Morstinów do 1945, w okresie międzywojennym były tu organizowane zjazdy poetów i spotkania ludzi kultury. Po wojnie popadał w ruinę. Od lat 90. XX wieku stanowi własność prywatną, jest stopniowo remontowany.

            Położony jest w rozległym parku krajobrazowym (teren parku łagodnie opada w kierunku wschodnim, ku dolinie rzeki Szreniawy). Od frontu znajduje się brama flankowana dwoma kamiennymi lwami na cokołach (jeden spoczywa, drugi czuwa). Są to kopie, oryginały przeniesione na życzenie prof. Zina, od 1964 znajdują się w Krakowie, przy wejściu do wieży ratuszowej. Jest murowany, piętrowy, podpiwniczony. Prostokątny, z portykiem od zajazdu i ogrodu.

            W układzie pomieszczeń zastosowano tu odwrócony porządek: parter mieści pokoje dla służby i gospodarcze (co w elewacjach zaakcentowano, stosując niewielkie, kwadratowe okna), natomiast piętro jest reprezentacyjne, oświetlone wysokimi oknami. Na piętrze na osi znajduje się obszerny westybul (hall) o ściętych kątach wewnętrznych. Po jego obu stronach są większe i mniejsze przestrzenie w układzie dwutraktowym. Obok westybulu są schody, dwubiegowe z zakrętem. Salon ma rzut koła z głębokimi nyżami (wnękami), powstałymi przez wpisanie koła w kwadrat. Wejścia do nyż są flankowane ustawionymi na obwodzie koła jońskimi kolumnami, dźwigającymi szeroki gzyms. Na suficie jest plafon z fasetą, ożywioną skośną kratą z listew. W jednej z nyż stał posąg Minerwy na ozdobnym postumencie, niewiadomego autorstwa. W innych pokojach są profilowane gzymsy, stiukowe rozety na sufitach, żłobkowane płyciny drzwi, kominek marmurowy itp.

            W elewacjach zewnętrznych zastosowano palladiańskie powtórzenie układu: w obu dłuższych występują bardzo płytkie, właściwie pozorne portyki w typie doryckich, czterokolumnowe z trójkątnymi frontonami. W portyku ogrodowym jest balkon prowadzący z salonu. Narożniki budowli i tło portyków pokryte są neorustyką. Okna obu kondygnacji połączone są wspólną ramą: górne uszate, z polem podparapetowym flankowanym konsolkami i wypełnionym płyciną, dolne ujęte neorustyką. Od zajazdu jest półkolista rampa z występem na osi. W parapecie występu jest dekoracja ażurowa i powtarzający się herb Leliwa. Od strony ogrodu nie zachował się zegar słoneczny w formie niskiego, marmurowego balasa. Wjazd do zabudowań gospodarskich ma formę neogotyckiej wieży z krenelażem. Dach pałacu jest czterospadowy, podkreślony gzymsem z ząbkami.

            W parku znajduje się neogotycka kaplica dworska Najświętszej Marii Panny (1802). Jest ona murowana, prostokątna, nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Na zewnątrz, na narożnikach od frontu są kolumienki z posążkami Świętych pod baldachimami. Dach jest łamany, namiotowo-ostrosłupowy, z latarnią, gontowy. Mensa ołtarzowa neogotycka.

Ostatnim właścicielem Pławowic był Ludwik Hieronim Morstin (Morsztyn, 1886 – 1966), poeta, dramaturg, pisarz i tłumacz. Wraz z żoną Janiną z Żółtowskich Morsztynową (1895 – 1965) stworzyli w pałacu salon literacko – artystyczny. Zorganizowali dwa zjazdy poetyckie (8 – 10 czerwca 1928 oraz 23 – 25 czerwca 1929), na których przebywali tu razem: Leopold Staff, Emil Zegadłowicz, Julian Tuwim, Maria Pawlikowska – Jasnorzewska, Józef Wittlin, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Paul Cazin oraz Wiliam Horzyca. W czasie drugiej wojny światowej pałac był azylem dla wysiedlonych i ściganych, przebywający wtedy w pałacu Arnold Szyfman prowadził małe próby teatralne.

źródła:

T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 1 – woj. krakowskie, z. – powiat miechowski, Warszawa 195