Zespół pałacowo – parkowy Florkiewiczów w Młoszowej

Dobra Młoszowa przynajmniej od końca XIV wieku aż do XVIII wieku stanowiły własność rodu Młoszowskich.

           Pod koniec XVIII wieku kupił je Kajetan Florkiewicz, adwokat, który wkrótce nabył również tytuł szlachecki (z herbem Ozdoba). Jak pisze T. Jaroszewski - uwierzył wtedy w swoje starożytne pochodzenie i zaczął o nim przekonywać otoczenie. W pierwszych latach XIX wieku rozpoczął rozbudowę dawnej siedziby Młoszowskich - dworu z początku XVII wieku. W 1832 wybudował klasycystyczną oficynę usytuowaną prostopadle do pałacu, wzniósł również na zachód od niego neogotycki pawilon.

           Po śmierci Kajetana Florkiewicza w 1839 budowę kontynuował jego syn Juliusz Oktawian. W 1859 dobudowano neogotycką kaplicę, w 1869 ukończono południową część pałacu (później gruntownie przekształconą), wzniesiono także baszty: Szwedzką, Dorotki, Florkiewiczów, Pawiej Stopy, Rondel Hajduków, Kozacką oraz bramy: św. Floriana, Królewską, Rezydentów, Furtę Senatorską (nie wszystkie z tych budowli zachowały się do dziś). Przed pałacem stanął konny pomnik Jana III Sobieskiego wykonany przez Franciszka Wyspiańskiego. Wokół pałacu urządzono ogromny park krajobrazowy, ozdobiony rozmaitymi pomnikami (między innymi posągami Matki Boskiej, św. Floriana, Światowida - rzekomo wykopanego z ziemi na terenie parku, smoka wawelskiego, czarownicy, szwedzkiego oficera - który miał zginąć w czasie szturmu na zamek w 1702). Pod koniec XIX wieku Zygmunt Hendel dodał do tej neogotyckiej budowli zupełnie do całości nie pasującą część, opartą o wzory francuskiego renesansu.

            Zespół pałacowo-parkowy w Młoszowej usytuowany jest na zachodnim zboczu wzniesienia. Pałac jest budowlą wzniesioną na planie wydłużonego prostokąta, nieregularną, piętrową, frontem zwróconą na zachód. Składa się z dwóch zasadniczych części: starszej północnej oraz nowszej południowej. Część starsza utrzymana jest w stylu neogotyckim. Ograniczona jest ona od frontu z jednej strony ryzalitem z ostrołukowymi loggiami na parterze i pierwszym piętrze (zwieńczonym schodkowym szczytem), z drugiej strony - wysuniętą silnie do przodu kaplicą, ujętą czworobocznymi wieżyczkami i również zwieńczoną schodkowym szczytem. Część nowsza, południowa, dzieło Zygmunta Hendla, powstała na miejscu rozebranej partii neogotyckiej (ukończonej w 1869) z basztą Dorotka i Basztą Szwedzką. Nie harmonizuje ona z resztą pałacu, być może w planach była dalsza przebudowa siedziby (części północnej) w tym stylu.

            Układ wnętrz w pałacu (będący wynikiem wielu przekształceń) jest na ogół trzytraktowy. W jego południowej części znajduje się drewniana klatka schodowa. Z wyposażenia wnętrz zachowała się częściowo neogotycka stolarka. W loggii stoi naturalnych rozmiarów gipsowy posąg Kajetana Florkiewicza, wykonany w 1870 przez Franciszka Wyspiańskiego, oraz dwa popiersia z marmuru karraryjskiego - wykonane w 1857 w Rzymie przez Henryka Stattlera. Oprócz tego fragment późnorenesansowy (zapewne nasada portalu) z dawnego dworu Młoszowskich (początek XVIII wieku).

            Oficyna zbudowana w 1832 jest późnoklasycystyczna. Murowana, parterowa z mieszkalnym poddaszem, prostokątna, z sienią i kwadratową wieżą (zwieńczoną glorietą) na osi. Na prawo są po dwie izby przedzielone korytarzem, na lewo jedna lokalność i oranżeria. Dwa pomieszczenia mają sklepienia żaglaste. Podziały na zewnątrz są ramowe. Wieża jest kwadratowa, nieco wysunięta z elewacji, dwukondygnacyjna. Dolna kondygnacja, z wejściem, pokryta jest neorustyką. Nad wejściem jest gzyms na kroksztynach. Górna kondygnacja ujęta jest lizenami i belkowaniem, wypełniona ślepą arkadą, w której znajduje się okno, tarcza zegarowa, data budowy oraz monogram KF (Kajetana Florkiewicza). Płaski dach otoczony jest żelazną balustradą.

            Do elewacji wschodniej oficyny przylegają resztki Bramy Rezydentów z ostrołukowym otworem bramnym. Na wschód od niej znajdują się (pseudo)ruiny Baszty Florkiewiczów - wzniesionej w 1869 z łamanego kamienia na planie prostokąta, z silnie wysuniętym ryzalitem w partii wschodniej elewacji frontowej. Nad portalem umieszczono płaskorzeźbione popiersie Juliusza Florkiewicza. Pomiędzy Basztą Florkiewiczów a pałacem wznosi się, nieco wysunięta na wschód, Brama Królewska, niezwiązana z murem, z kamienia łamanego. Jest to budowla neogotycka, piętrowa, z ostrołukowym przejazdem w przyziemiu. W zachodniej kurtynie muru otaczającego park znajduje się Brama św. Floriana. Po bokach ostrołukowego otworu, w ostrołukowych niszach, umieszczono figury św. Floriana i Matki Boskiej. Neogotycki pawilon wznoszący się na zachód od pałacu, w pobliżu Bramy św. Floriana, powstał przed 1839 rokiem. Jest to budowla prostokątna, piętrowa, z wieżyczkami na narożach i z ryzalitem w elewacji zachodniej. W elewacji wschodniej, w ostrołukowych niszach znajdują sie uszkodzone posągi kobiety i mężczyzny. Ta elewacja dekorowana jest również ostrołukowymi blendami.

            Pałac otoczony jest rozległym parkiem krajobrazowym. Zachowały się w nim kamienne posągi: Światowida, Smoka wawelskiego, Czarownicy (sygnowany F. M. Wyspiański), nieznanego Świętego i „nagrobek nieznanego rycerza” będący elementem dyskretnej mistyfikacji genealogicznej. Popiersie fundatora na Baszcie Florkiewiczów utrzymane w formach renesansowych i ów „nieznany rycerz” miały przedłużać w „mrok dziejów” dość niedawną sławę rodu, bankierską bardziej niż rycerską.

            Pod względem artystycznym rezydencja w Młoszowej nie przedstawia wielkiej wartości (nie dotyczy to części wzniesionej przez Zygmunta Hendla), jej twórca nie jest znany.

                                                             opracowała Marta Goździk

źródła:

T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.1 - woj. krakowskie, z. 4 - powiat chrzanowski, Warszawa 1952

Tadeusz. S. Jaroszewski, O siedzibach neogotyckich w Polsce, Warszawa 1981