Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
Sanocki skansen jest pierwszym w powojennej Polsce i największym w kraju muzeum etnograficznym, uznawanym za jedno z najciekawszych miejsc w całej Europie

           Pomysłodawcą przedsięwzięcia był Jerzy Tur (wojewódzki konserwator zabytków w Rzeszowie), który podsunął pomysł Aleksandrowi Rybickiemu (kierownikowi działu etnograficznego Muzeum Historycznego w Sanoku). Władza ludowa zorientowała się, że wojna i akcje przesiedleńcze doprowadziły do zaniku kultury i lokalnych zwyczajów, pielęgnowanych przez niespotykane nigdzie indziej w kraju grupy etniczne, dlatego 24 stycznia 1958 roku decyzją Ministra Kultury i Sztuki powołano "Muzeum Skansenowskie w Budowie", przemianowane później na "Muzeum Budownictwa Ludowego" w Sanoku. Oddziałem terenowym muzeum została Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu.

           Skansen ulokowano na terenie "Szwajcarii Sanockiej" - na prawym brzegu Sanu, wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu: zalesione pagórki poprzecinane wąwozami i kręte ścieżki, szerokie drogi, wyłaniający się nagle przeciwległy brzeg Sanu.

           Do skansenu przenoszono opuszczone chałupy, zabytkowe cerkwie, kapliczki, przydrożne krzyże, które odrestaurowane i zabezpieczone możemy podziwiać. Cztery duże obiekty budownictwa sakralnego to trzy cerkwie greckokatolickie przeniesione z  Rosolina, Grąziowej i Ropy oraz kościół rzymskokatolicki z Bączala Dolnego. Znajdujące się w skansenie zagrody tematyczne z wyraźnym podziałem na budowle poszczególnych grup etnicznych pozwalają rozpoznać architekturę Łemków, Bojków czy Pogórzan a przydrożne krzyże umożliwiają identyfikację wiary danej grupy.

Skansen dzieli się na kategorie:

Galicyjski Rynek

Sektor Pasterski

Bojkowie

Łemkowie

Pogórzanie Zachodni

Sektor Archeologiczny

Sektor Naftowy

Doliniarze

Pogórzanie Wschodni.

           W skansenie zobaczymy budynki mieszkalne, gospodarcze, przemysłowe, użyteczności publicznej i sakralne -- wiejskie chaty, wiejską szkołę, zajazd, młyn wodny, wiatraki, kuźnię, warsztaty rzemieślnicze, cerkwie, kościół i kapliczki.

           Galicyjski Rynek to starannie odwzorowane centrum małomiasteczkowe z początków XX wieku, typowej, drewnianej mieściny Polski południowo-wschodniej. Nie jest odtworzeniem konkretnego układu urbanistycznego. Większość zabudowań wokół Rynku funkcjonuje jako miniaturowe punkty usługowe i handlowe. W warsztacie zegarmistrza tykają najprawdziwsze 100-letnie zegary, przyniesione do naprawy. Roznoszący się po rynku zapach świeżego pieczywa zaprasza do przytulnej kawiarenki a w sklepie kolonialnym kupimy cukierki w tutkach. Galicyjski Rynek to rarytas poznawczy dla każdego turysty.

           Unikalna w sanockim skansenie jest część poświęcona wydobyciu ropy naftowej – jako że Podkarpacie stanowiło ważny ośrodek wydobywczy, zobaczymy pozostałości po tzw. "kopalniach ropy".

           Stała wystawa "Ikona Karpacka" to szacunek i ukłon w stronę człowieczej potrzeby wiary i jej artystycznego wyrazu. Ekspozycja malarstwa ikonowego ma układ chronologiczny, przy czym ikony - jeśli to było możliwe - zostały połączone w zespoły warsztatowe i ikonostasowe. Pozwala to prześledzić spuściznę Kościoła wschodniego, zmiany formalno-stylistyczne i ikonograficzne w ikonach od XV do początku XX wieku. Ważne miejsce w krajobrazie sanockiego muzeum zajmuje dwór ze Święcan z 1861 roku, który został zbudowany przez wiejskiego mistrza ciesielskiego - Sochę. Znajduje się on na północno-wschodnich obrzeżach parku, otoczony starym, dębowym lasem. Budynek składa się z 11 pomieszczeń o powierzchni około 400 m2 i pozwala przenieść się w czasy, gdy dwory i dworki szlacheckie tętniły życiem.

           W Muzeum organizowane są imprezy tematyczne. Są to między innymi przeglądy muzyczne, święta kulturalne, jarmark bożonarodzeniowy, pokazy robót rolniczych i warsztaty dla chętnych. Już w lutym organizowany jest Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu, w maju - Polska od kuchni, w lipcu - Żniwa w Skansenie i Święto Kultury Karpat Wschodnich, w sierpniu Karpaty zaklęte w drewnie, we wrześniu - Bartnik Ziemi Sanockiej, Europejskie Dni Dziedzictwa a w grudniu świąteczny jarmark.

            Od kwietnia do października w każdą, trzecią niedzielę, Muzeum zaprasza na targi staroci.

           Wizyta w skansenie jest okazją do przeniesienia się w czasie wśród wyjątkowych obiektów historycznych oraz zapoznania się z kulturą pogranicza polsko-ukraińskiego.

źródła:

Olszański H: Kronika Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, "Tygodnik Sanocki" Nr 41(361) 9 X 1998 s.6

Czajkowski J: Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku z perspektywy 45

lat (w:) Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku  Nr 36 (2004), 2005