Zamek Dembińskiego w Dębnie

          Zameczek w Dębnie koło Wojnicza został wzniesiony około 1470 – 1480 dla Jakuba Dembińskiego, kanclerza wielkiego koronnego. Zapewne przez warsztat muratora krakowskiego Marcina Proszko. Zamek był przekształcany w 1596 oraz w XVII - XVIII wieku, konserwowany w 1951 i około 1966 roku.

           Jest zbudowany z cegły, z dekoracją z zendrówki i z kamiennymi detalami. Wokół czworobocznego dziedzińca są cztery oddzielne, piętrowe, jednotraktowe budynki, łączące się odcinkami muru. Dwa przeciwległe skrzydła przy krótszych bokach budowli - od wschodu i zachodu - stanowiły reprezentacyjne obiekty o charakterze pałaców. Zachodni ujęty jest na narożach w wieżyczki. W dole są one pełne, okrągłe, w górze wieloboczne, nadwieszone na konsolkowych arkadkach i otwarte do wnętrza wielkiej sali. Budynek wschodni ma wsparte na konsolkach wykusze przy krótszych bokach, otwarte do sal ostrołukowo. Pierwotnie ze skrzydła wschodniego wysuwał się wieloboczny ryzalit kaplicy, zrekonstruowany w dolnej partii w 1946 roku.

            Ceglane mury budowli, wyrastające z kamiennej kondygnacji cokołowej, odznaczają się staranną fakturą wątków dekorowanych wzorami rombowymi z zendrówek. Szczególnie bogaty jest detal kamieniarski. Składają się nań liczne portale i obramowania okienne, reliefowe dekoracje ornamentalne — maswerkowe i o motywach heraldycznych, zdobiące ryzalit północny, szczególnie wokół parzystego okna.

            Prawdziwym klejnotem gotyckiej architektury jest wystrój komnat na piętrze w skrzydle wschodnim: występują w nich portale, arkady otwierające się do wnętrz wykuszy, kolumienki międzyokienne i obramowania schodowate. Arkady i portale ujmują analogiczne w formie obramowania, wzbogacone krzyżującym się laskowaniem. Wszystkie te elementy stylistyczne: faktury ceglanych murów z dekoracją zendrówkową, formy kamieniarki, należą do typowych wyznaczników późnogotyckiego warsztatu budowlanego.

            Na zewnątrz wokół niektórych okien jest też dekoracja sgraffitowa z 1586 roku. Portal główny pochodzi z 1722, krenelaż muru nad portalem głównym wykonano w czasie odbudowy po pożarze w 1867 roku. Dachy podwyższono w 1951, ganki zrekonstruowano po 1966 roku.

            Budowla nie ma raczej walorów obronnych. Jedyny wyznacznik to głęboka fosa, pierwotnie wypełniona wodami skierowanymi z pobliskiego potoku i systemu stawów. Doskonale zachowany zameczek jest dziś jednym z najcenniejszych w Polsce przykładów późnogotyckiej, feudalnej siedziby zamożnego właściciela - raczej rezydencji niż warowni.

źródła:

1. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982

2. Jerzy Z. Łoziński, Pomniki sztuki w Polsce, T. 1 - Małopolska, Warszawa 1985