Pałac Biskupów krakowskich w Kielcach

Pałac Biskupów krakowskich w Kielcach związany jest z osobą Jakuba Zadzika herbu Korab, biskupa krakowskiego

           Najmłodszy z dwunastki dzieci Jakuba i Jadwigi z Borsów. Nauki pobierał w Kolegium Jezuickim w Kaliszu, następnie w Krakowie na Uniwersytecie Krakowskim. Kontynuował studia w Perugii, gdzie uzyskał tytuł doktora obojga praw i w Rzymie - gdzie studiował teologię i w 1604 roku został wyświęcony na kapłana. Swoją karierę związał z kancelarią królewską króla Zygmunta III Wazy. Jako regent kancelarii większej, podkanclerzy koronny, kanclerz wielki koronny, sekretarz wielki koronny był ważną osobą w państwie. Prowadził mediacje, sprawował poselstwa i uczestniczył w zawieraniu układów i rozejmów. Gdy w 1632 roku tron obejmuje Władysław IV, Zadzik zostaje w 1635 roku odsunięty od funkcji kanclerskich, otrzymując nominację na biskupa krakowskiego, co było równoznaczne z polityczną degradacją. Rozgoryczony osiada w Bodzentynie i w 1637 roku zaczyna budowę pałacu, który na kształt "sfinksów i piramid" ma być świadectwem jego czynów. Wcześniej hojny biskup ufundował i uposażył w Krakowie kościół pw. św. Józefa z klasztorem Bernardynek, z jego inicjatywy wyremontowano w katedrze wawelskiej kaplicę św. Jana Chrzciciela (gdzie spoczął po śmierci), jako wróg reformacji a szczególnie arianizmu - doprowadził do wydania wyroku likwidującego Akademię Rakowską braci polskich. Na miejsce budowy pałacu wybiera Kielce - leżące przy trakcie z Krakowa do Warszawy. Umierając w 1642 roku nie doczekał wykończenia jego wnętrz ale jako człowiek zamożny zabezpieczył w testamencie środki finansowe na jego ukończenie. Po uporaniu się z pracami wykończeniowymi pałac zaliczał się do jednej z najpiękniejszych budowli w Polsce. Do dziś Pałac Biskupi nazywany jest "kieleckim Wawelem".

           Usytuowany na wzgórzu pałac składa się z budynku głównego, do którego od frontu dostawiono dwa skrzydła z arkadami w przyziemiu ujmujące od południa i północy dziedziniec frontowy. Korpus główny pałacu jest wczesnobarokowy, z elementami manieryzmu. Nie jest pewne autorstwo budowli, wymieniony bowiem w dokumentach Tomasz Poncino był raczej sprawnym muratorem niż architektem - projektantem. Stąd domniemanie, że pałac zaprojektował królewski architekt Giovanni Trevano. Dwukondygnacyjny budynek z wysokim dachem założony został na planie zbliżonym do kwadratu, z ryzalitami przy elewacjach bocznych od strony ogrodu. W narożach dostawiono trzykondygnacyjne, sześcioboczne wieże, przy czym te od frontu odsunięto od korpusu i połączono ścianami parawanowymi. Budynek zdobią sgraffitowy fryz oraz boniowanie narożników korpusu i wież. Głównymi akcentami obu fasad są trójarkadowe loggie wejściowe, z których frontową otacza kamienne obramowanie. Na tyłach budowli urządzono okazały ogród włoski: użytkowo-ozdobny, wypełniony ziołami i drzewami owocowymi różnych gatunków. Całość otoczono pseudoobronnym murem z kamienia łamanego, ze strzelnicami i basztami, o długości 600 metrów. W skrzydle północnym na parterze znajdowały się kuchnie, piekarnie i inne pomieszczenia związane z obsługą dworu biskupiego. Do dziś zachowała się na środku dawnej kuchni XVIII-wieczna studnia, głęboka na dwadzieścia metrów. Na piętrze znajdowały się wspaniałe sale reprezentacyjne (Sień i Izba Stołowa) oraz pomieszczenia prywatne: dwa kilkupokojowe apartamenty, pokoje gościnne, sypialnie i pomieszczenia pomocnicze. W alkierzu w jednej z wież znajdowało się ukryte w murze wejście do "locus secretus" (czyli ustęp).

           W jednej z głównych sal - Izbie Stołowej Górnej (zwanej portretową) - pod bogato dekorowanym stropem zachował się obiegający ściany malowany fryz z portretami biskupów krakowskich: górna część przedstawień pochodzi z XVII wieku, część dolną domalował na początku lat 60 XIX wieku Aleksander Rycerski. W trzech innych salach znajdują się stropy ramowe wypełnione malowanymi przez T. Dolabellego przedstawieniami scen z dziejów Polski, w których uczestniczył biskup krakowski Zadzik. Malowidła w apartamencie senatorskim przedstawiają zawieranie układów pokojowych w czasie wojen polsko-szwedzkich i z Księstwem Moskiewskim w obecności Zadzika. Można tu dostrzec ówczesnego króla Władysława IV, kanclerza Jerzego Ossolińskiego, hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Obrazy te, wykonane z niezwykłym realizmem, stały się skarbnicą informacji o broni, strojach czy innych popularnych wtedy przedmiotach. Malowidło na stropie w apartamencie biskupim ukazuje sąd nad arianami na sejmie w 1638 roku, w tle przedstawiono arian opuszczających Raków. Biskup Zadzik prowadził intensywne działania kontrreformacyjne więc malunek upamiętnia ten fakt.

           W 1789 roku upaństwowiono majątek biskupów i pałac stał się własnością Skarbu Państwa. Od 1818 roku mieściła się Główna Dyrekcja Górnicza wraz ze Szkołą Akademiczno-Górniczą. Po restauracji w 1860 roku Pałac stał się siedzibą "rządu gubernialnego". W czasie I wojny światowej przez kilka tygodni kwaterował w nim marszałek J. Piłsudski. W czasie II wojny światowej ani Niemcy ani Rosjanie nie zniszczyli pałacu. Zburzyli jedynie kilka ścian by powiększyć pomieszczenia, które zajmowali. Po odzyskaniu niepodległości ulokowały się w pałacu władze administracyjne. Od 1975 roku pałac jest siedzibą Muzeum Narodowego.

           W pałacu zdarzają się dziwne zjawiska....podobno jeden z pracowników muzeum (dziś już nieżyjący) twierdził, że w półmroku muzealnej sali zobaczył starszą damę, ubraną we wdowie kiry. Kiedy zaświecił światło, zjawa zniknęła - dama wróciła na obraz. Była to ta sama pani z portretu "Piszącej damy" nieznanego malarza, ze szkoły Carraccich z około 1660 roku. Widywano również postać młodego człowieka "ubranego w granatowy surdut ze złotymi guzikami i białe, obcisłe spodnie" (takie uniformy nosili studenci Akademii Górniczej), który przechadzał się po pokojach nawet przy świetle lamp. Podobno kiedyś wydarzył się tragiczny wypadek. Na stojącym za blisko kominka chłopcu zapaliło się ubranie i na skutek poparzeń chłopiec zmarł.

           Rezydencja Biskupów krakowskich przetrwała trudne czasy na przestrzeni dziejów bez poważniejszych zniszczeń (w 80% jest obiektem oryginalnym) i należy do najcenniejszych zabytków stolicy województwa świętokrzyskiego.

źródła:

Bitner B.: Tajemnice naszych zamków - Pałac Biskupów krakowskich w Kielcach echo dnia.eu + 31.08.2018/ Wiadomości

Dorobisz J.: Jakub Zadzik (1582-1642), Opole 2000

Gaworski M.: Zamki, pałace, dwory w Polsce, Warszawa 2012

Kielce-dawny pałac biskupów i katedra. Oprac. N I D. Muzeum Narodowe w Kielcach - Historia

Sadowski Ł.M.: Perły architektury w Polsce Warszawa, Wyd. Arkady, 2007

Widacka H.: Duchy w kieleckim pałacu

Pasaż Wiedzy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie 2016-02-12

Wojtyś P.: Z sercem w plecaku czyli wędrówki po drogach i bezdrożach Ziemi Świętokrzyskiej i Sandomierskiej. Kielce i okolice. Cz.I Kielce, Wyd. Grafit, 2011.