Ratusz w Rzeszowie

Kościuszki 1

Reprezentacyjnym gmachem użyteczności publicznej, mieszczącym się w samym centrum miasta i będący "sercem" rynku to rzeszowski ratusz.

           Zapewne już w XIV wieku istniał taki budynek, ponieważ w akcie lokacyjnym miasta z 1427 roku wystawionym przez Piotra Lunaka z Wiśnicza i Stoigniewa z Szumska poświadcza się istnienie ratusza z piwnicami, w których sprzedawano wino i miód. Dalsze dzieje są nieznane, prawdopodobnie podczas walk z najeźdźcami i w pożarach miasta, wielokrotnie ulegał zniszczeniu. Nowy ratusz został wzniesiony na polecenie Mikołaja Spytka Ligęzy w 1591 roku bo w zapiskach z tego okresu pojawia się wzmianka o nim. Ale pewności nikt nie ma. Był to niewielki murowany budynek z gankiem, przedsionkiem i wieżą, otoczony licznymi kramnicami. Na wieży istniał dzwon, którego uderzenia wyznaczały godziny handlu na początku rano, a bicie po południu wyznaczało koniec targu. Podczas najazdu Jerzego Rakoczego w 1657 roku ratusz został zniszczony. Odbudowano go w drugiej połowie XVII wieku jako budynek dwukondygnacyjny z dachem czterospadowym, zwieńczonym czworoboczną wieżyczką, pierwotnie z otwartą latarnią oraz attyką w elewacji wschodniej. Około 1730 roku przystąpiono do rozbudowy i remontu ratusza pod kierunkiem K.H. Wiedemanna. Następną przebudowę w 1820 roku przeprowadził Johann Burgaller. Kolejne przebudowy nastąpiły w latach 1867 i 1884. W końcu XIX wieku szczegółowe plany nowego ratusza o formach odwołujących się do renesansu krakowskiego zaprojektował Kazimierz Hołubowicz. Jakkolwiek plany ratusza były opracowane łącznie z rysunkami roboczymi, nie doszło do ich realizacji.

           Przyjmuje się, że ratusz postawiony w latach 1898-1900 został zaprojektowany w stylu pseudogotyckim przez lwowskiego nadradcę budowlanego Franciszka Skowrona. Pracami budowlanymi kierował Franciszek Stążkiewicz. Cegły na budowę dostarczała cegielnia Ludwika Holzera, dachówki sprowadzano z fabryki w Niepołomicach, zaś kafle od Niedźwieckiego z Krakowa. Ozdobne parkiety pochodziły z fabryki Potockich w Kamionce, a płytki kamionkowe na posadzki sprowadzono z Pragi. Dekoracja malarska wielkiej sali posiedzeń była autorstwa lwowskiego malarza Szczurowskiego, witraże wykonał H. Schapira. Prace kowalskie robił Michał Woźniak z Rzeszowa a zegar pochodzi z lwowskiej firmy Komorowskiego. Sztukaterie i elementy betonowe wykonali Piotr Harasimowicz ze Lwowa i rzeźbiarz Praliński, elementy kamienne - rzeszowski kamieniarz Franciszek Janik. Heraldyczny orzeł, umieszczony nad wschodnią elewacja budynku wykonany został przez Jana Dascheka ze Lwowa.

           Ratusz umiejscowiony w południowo-zachodniej części rynku ma kształt prostokąta i jest budynkiem podpiwniczonym, gdzie piwnice ratusza jak i kamienic są ze sobą połączone, tworząc Podziemną Trasę Turystyczną. Obiekt posiada wielospadowe dachy z wieżyczkami. Okna są różnej wielkości - okrągłe, prostokątne lub zamknięte ostrołukowo. Balkony osadzone są na kamiennych, profilowanych kroksztynach, posiadającymi ażurowe balustrady. Wejście główne usytuowane jest od północy, między dwiema reprezentacyjnymi belkami. Przedsionek wejściowy przykryty sklepieniem krzyżowym. Najstarsze pomieszczenia znajdujące się w części wschodniej parteru posiadają sklepienia żaglaste. W pomieszczeniu nad dużą salą obrad - drewniane stropy belkowe wsparte są na ozdobnych konsolach. Pozostałe pomieszczenia i korytarze przykryte sklepieniem kolebkowym, krzyżowym oraz stropami płaskimi drewnianymi.

           W latach 1993-1996 przeprowadzono gruntowny remont, rekonstrukcję i modernizację wnętrz ratusza według projektu wykonanego w rzeszowskiej Pracowni Sztuk Plastycznych pod kierunkiem Tadeusza Karysia.

           Urodę Ratusza, który zachwyca swoim wyglądem turystów można podziwiać z całego rynku. Obiekt dostępny dla zwiedzających po uzgodnieniu w godzinach pracy urzędu. Niezwykłego przeżycia dostarcza też grany co godzinę hejnał, który jest utworem przygotowanym przez znanego trębacza, Tomasza Stańkę.

źródła:

Encyklopedia Rzeszowa wyd:II,  Ratusz oprac. Barbara Tondos, Rzeszów 2011

Karta ewidencyjna, Ratusz, ulica Kościuszki 1, Oprac. Wajdowicz M. Rzeszów 1993

Malczewski J: Rozwój przestrzenny. Rozbudowa miasta. Budownictwo publiczne [w:] Dzieje Rzeszowa, tom III, W czasach autonomii galicyjskiej. Rzeszów 1998, str.246-247

Tondos B: Rozwój przestrzenny. Architektura miejska. Początek rozbudowy miasta [w:] Dzieje Rzeszowa, tom III, W czasach autonomii galicyjskiej. Rzeszów 1998, str.296-298