Ratusz w Przeworsku

wschodnia pierzeja rynku

           Przeworski ratusz jest reprezentacyjnym gmachem użyteczności publicznej i tradycyjną siedzibą władz miasta. Budynek został wybudowany w stylu gotyckim prawdopodobnie w XV wieku (pierwsza wzmianka mówi o nim już w 1473 roku) przez właściciela Przeworska Jana Tęczyńskiego a wznosił go budowniczy zamkowy Wacław Klepacz. Na parterze ratusza mieściła się izba zwana "wielką", gdzie zbierali się rajcy i obradował sąd wójtowsko-ławniczy. W części parterowej były też izby, które wynajmowano bogatszym mieszkańcom Przeworska do celów handlowo-usługowych oraz znajdowała się waga miejska. W pierwszej połowie XVIII wieku funkcjonowała izba zajezdna i stajnie dla koni. Piwnice wykorzystywano jako miejskie więzienie.

           Obecną formę i wygląd ratusz zawdzięcza przebudowie i remontowi w 1909 roku. Powstała wówczas budowla o charakterze klasycystycznym, z wysoką i masywną wieżą widokową zwieńczoną hełmem. Na iglicy hełmu znajduje się herb Leliwa - gwiazda sześcioramienna i półksiężyc, poniżej zaś wyciągnięta ręka z mieczem-symbol "prawa miecza" - przywileju orzekania wyroków śmierci jaki posiadał sąd wójtowski do końca XVIII wieku Ze szczytu wieży można podziwiać piękną panoramę Przeworska i okolic dzięki bezpłatnej lunecie. Bryła ratusza jest zwarta, prostopadłościenna o dwóch kondygnacjach nadziemnych, od zachodu podbudowana trzema masywnymi, uskokowymi przyporami. Budynek wzniesiony na rzucie prostokąta, z dwoma traktami podłużnymi i czterema poprzecznymi, podpiwniczony, nakryty dachem czterospadowym, łamanym. Od południa przylegają do ratusza dwie wtórne dobudówki. Wymurowany jest z cegły, ściany są obustronnie tynkowane, dach pokryty blachą zakładkową. Elewacja frontowa podbudowana jest trzema uskokowymi przyporami, trzyosiowa w parterze. Główne wejście zdobi portal flankowany pilastrami trzymającymi belkowanie z trójkątnym przyczółkiem, na którym widnieje płaskorzeźba z herbem miasta. Okna podkreślone profilowanymi obramieniami tzw. uszatymi oraz pasami gzymsów nadokiennych. W elewacji południowej, która jest przesłonięta częściowo przez dobudówkę, okna pozbawione są dekoracji. Całość budowli zwieńczona profilowanym gzymsem koronującym, ponad którym wznosi się wysoka wieża obita blachą, z widokową arkadową loggią, nad którą umieszczony jest zegar. Na parterze, w trakcie południowym, znajduje się sień pierwotnie przelotowa (obecnie przedzielona), gdzie zachowały się sklepienia krzyżowe, a w pozostałych pomieszczeniach sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowe. Posadzki marmurowe, terakotowe.

           Obecnie w ratuszu znajduje się Urząd Miejski wraz z salą ślubów USC a bocznym wejściem trafimy do restauracji "Ratuszowej", gdzie skosztujemy tradycyjnych, regionalnych dań. Na parterze znajduje się też Euroregionalne Centrum Informacji Turystycznej.

           Obok ratusza stoją pomniki: króla Władysława Jagiełły z 1910 roku i pomnik Adama Mickiewicza.

źródła:

Karta ewidencyjna Ratusz w Przeworsku, oprac. T. Piekarz, 1998, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatury w Rzeszowie

Motyka J., Przeworsk i okoliczne gminy, Rzeszów, Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2010

Siedem wieków Przeworska. Szkice,studia i materiały z dziejów miasta, Red. A. Kunysz

Rzeszów, 1974

Wojnar I., Przeworsk, Przeworsk, 1997 s. 55-57