Skansen Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej
Muzeum Kultury Łemkowskiej znajduje się w Zyndranowej, wsi uważanej niegdyś za stolicę Łemkowszczyzny wschodniej

           W wyniku II wojny światowej i działań władz państwowych w latach powojennych (akcja "Wisła" w 1947 roku) doprowadzono do wyludnienia obszarów Pogórza Przemyskiego, Roztocza, Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Zniszczone zostało dziedzictwo i ciągłość kulturowa grup etnicznych: ukraińskiej, Łemków i Bojków. 140 tysięcy ludzi wysiedlono na Ziemie Zachodnie i Północne. Akcja "Wisła" zakończyła się całkowitym opustoszeniem setek wsi, spaleniem całej zabudowy wielu z nich i wymazaniem ich z mapy. Zerwaniem istniejącej od setek lat tak bardzo bogatej historii.

           Skansen powstał z inicjatywy mieszkańca wsi - Teodora Gocza, który wrócił w rodzinne strony, gdy w latach 1957-1958 władze PRL złagodziły swój stosunek do mniejszości narodowych.

           W swojej książce "Życie Łemka" Teodor (Fedor) Gocz tak pisze o losie Łemków: "Największa tragedia dokonała się w Polsce po II wojnie światowej. (...) Rok 1947 był bowiem rokiem, w którym miało tutaj przestać istnieć wszystko, co nie polskie.(...) Porozumienie o "dobrowolnym" przesiedleniu na wschód zostało podpisane między ZSRR a PKWN już w 1944 roku. Jednak Łemkowie do końca nie wierzyli, że będą ich wyganiać z ojczystej ziemi, z rodzinnych domów na wschód i na zachód pod eskortą wojska. Światu podano preteksty i zafałszowaną historię. (....) Proszę wszystkich Łemków, by bronili i szanowali swoją kulturę, religię, tradycję. Ojczystej mowy nikt nam nie da, jeżeli nie zadbamy o to sami."

           Rodzina Goczów w 1968 roku przeniosła się do nowo wybudowanego domu a starą chałupę po dziadku - "chyżę", Teodor postanowił ocalić zakładając izbę pamięci, którą przez lata rozbudowywano, wzbogacano o kolejne obiekty i eksponaty aż zagroda przekształciła się w muzeum.

           Obecnie zespół muzealny składa się z chyży, zbudowanej w 1860 roku, która do 1901 roku była kurną chatą z jedną izbą i sienią. W izbie znajdują się stare meble, piec z kapą i zapieckiem, naczynia gliniane i żeliwne , sprzęt kuchenny zaś w sieni stoją żarna, wagi i narzędzia stolarskie. Następny obiekt to komora, gdzie stoi warsztat tkacki i przybudówka z warsztatem wiejskiego szewca. W stajni jest ekspozycja pasterska oraz gospodarcza a w koniuszni urządzono wystawę militariów z czasów I i II wojny światowej. W 1997 roku na teren zagrody przeniesiono cygańską kuźnię z paleniskiem z miechem, kowadłem i kowalskimi narzędziami. W skansenie znajduje się także zrekonstruowana typowa łemkowska kaplica z przełomu XIX i XX wieku z ołtarzykiem z obrazami i figurami świętych. Kiedy dokonywano remontu dachów na zabudowaniach, przeniesiono na teren zagrody chałupę z Tylawy w której powstała świetlica i sala wystaw oraz wiatrak z Wapiennego z kompletnym mechanizmem. Przejęto pod opiekę jedyną ocalałą w tym regionie Polski Chatę Żydowską w której znajdują się judaika. Kolejnym obiektem będzie chlewik na owce, kury i świnie który teraz pełni rolę magazynku na sprzęt gospodarski. Nie może zabraknąć budynku karczmy.

           W 2011 roku ze środków UE wybudowano pawilon wystawowy, gdzie znajdują się wystawy: stroi ludowych, rzeźby, pisanek, starych fotografii, malarstwa, eksponatów sakralnych i liturgicznych. Na piętrze budynku znajduje się biuro muzeum, biblioteka i salka audiowizualna do spotkań i prezentacji.

           Corocznie, od 1992 roku, skansen jest organizatorem Święta Tradycji Łemkowskiej na Pograniczu Kultur "Od Rusal do Jana" podczas którego odbywają się koncerty zespołów folkowych, projekcje filmów, wystawy zdjęć oraz pokazy rękodzieła i rzemiosła. Co jakiś czas na terenie Muzeum organizowane są warsztaty np. kręcenia kiczek i szczypania gontów, plenery rzeźby i malarskie.

źródła:

Łemkowie. Machul-Telus B.(Red), W-wa: Wyd. Sejmowe 2013

Michna E: Łemkowie. Grupa etnograficzna czy naród?, Kraków: Nomos 1995

Reinfuss R: Śladami Łemków, Warszawa: PTTK Kraj , 1990

Rieger J: Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie, Warszawa: Semper, 1995