Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w Sieniawie

Niewielkie miasteczko Sieniawa położone w województwie podkarpackim swoje powstanie i rozwój zawdzięcza dwóm znacznym rodom, wpisanym na trwale w dzieje naszego kraju: Sieniawskich i Czartoryskich 

           Założycielem miasta był Mikołaj Hieronim Sieniawski - wojewoda wołyński i hetman polny koronny, właściciel ogromnych dóbr na wschodnich terenach Rzeczypospolitej. Prawa miejskie Sieniawscy nadali miejscowości w 1676 roku. Wojewoda ufundował ratusz (przetrwał do dziś), wybudował zamek i założył kościół i klasztor Dominikanów. Pierwotna świątynia była drewniana, konsekrowana w 1682 roku. Obecną, murowaną, według projektu Giovanniego Spazzio, zaczęto budować w 1719 roku z fundacji Adama Mikołaja Sieniawskiego, zaś ukończono w 1751 roku staraniem Czartoryskich. Barokowy kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP zbudowano na planie krzyża łacińskiego, ustawiono według kierunku: wschód - wejście główne, zachód – prezbiterium, z transeptem i kopułą na pendentywach w krzyżu. Dwukondygnacyjną fasadę opinają zwielokrotnione pilastry podtrzymujące przełamujące się belkowania, wieńczy ją szczyt zamknięty trójkątnym przyczółkiem ze spływami i wazonami po bokach. Nawę i prezbiterium przekrywa sklepienie kolebkowo-krzyżowe, transept - kolebkowe na parzystych gurtach. Dach kościoła jest dwuspadowy, konstrukcji drewnianej, pokryty blachą miedzianą. Na szczycie dachu znajduje się wieża drewniana, również okuta miedzianą blachą. Na wysokości prezbiterium po obydwu stronach są pomieszczenia wykorzystywane jako zakrystia boczna i zakrystia główna z której prowadzą drzwi do pomieszczenia dla ministrantów i magazynku. Piętrowy budynek dawnego klasztoru (obecnie plebania) ukształtowany na rzucie podkowy, opasuje prezbiterium kościoła. Na osi prezbiterium znajduje się obszerna, dwukondygnacyjna sala dawnego chóru zakonnego. Długość zewnętrzna kościoła to 37,5 metra, szerokość naw krzyżowych 25,5 metra, szerokość nawy głównej wynosi 14,1 metra, natomiast wysokość murów 22 metry. Przeciętna grubość muru wynosi 165 cm. W ścianie wschodniej kościoła znajdują się wnęki z figurkami: Pana Jezusa, Matki Bożej oraz błogosławionego Augusta Czartoryskiego. Jedna wnęka jest pusta. Na kościele umieszczone są trzy krzyże: krzyż metalowy umieszczony na frontonie kościoła, pozłacany (złoto zostało zebrane wśród parafian) wieńczy wieżę kościelną, oraz mały, murowany krzyż nad wejściem głównym kościoła.

           Barokowa budowla pod względem wartości artystycznych posiada raczej prowincjonalny charakter. Wśród wielu podobnych zabytków wyróżnia ją jednak jedna osobliwość -- w podziemiach kościoła znajduje się krypta grobowa książęcego rodu Czartoryskich, słynnej swego czasu "Familii", od 1731 roku właścicieli Sieniawy. Założycielem familijnej nekropolii był książę Władysław Czartoryski który w drugiej połowie XIX wieku sprowadził prochy kilku swoich przodków. Spoczywają tu doczesne szczątki rodu zmarłych zarówno w Sieniawie, jak i w innych miejscach, a częstokroć także poza granicami kraju.

           Wśród spoczywających tu członków wielkiego rodu znajdują się osoby znane i zasłużone, które w dziejach naszego kraju, i nie tylko, odegrały wielką rolę:

Adam Kazimierz Czartoryski (1734-1823) - komendant słynnej Szkoły Rycerskiej i współtwórca KEN, generał ziem podolskich i austriacki feldmarszałek.

Izabella z Flemingów Czartoryska (żona Adama) (1746-1835), założycielka słynnej kolekcji dzieł sztuki w Puławach, a z drugiej strony światowa dama prowadząca bujne życie towarzyskie, pełne romansów i skandali.

Ich syn, Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861), polityk, minister spraw zagranicznych Rosji na dworze cara Aleksandra II, przywódca Emigracji w Paryżu.

Anna Maria Wirtemberska (1764-1854), córka Adama i Izabelli Czartoryskich, znana swego czasu pisarka romantycznych powieści.

           W kolekcji najstarszych trumien brak jest szczątków Augusta Czartoryskiego (1858-1893), człowieka niezwykle skromnego i świątobliwego, altruisty i salezjanina. W jedną noc 1968 roku wywieziono ją potajemnie, jak się później okazało, do kościoła Salezjanów w Przemyślu, gdzie znajduje się do chwili obecnej. Ostatniego pochówku w krypcie dokonano w latach 90 XX wieku. W podziemiach spoczęły wówczas przywiezione z Genewy prochy Elżbiety z Czartoryskich Zamoyskiej oraz Adama Ludwika, który poległ w powstaniu warszawskim, mając zaledwie 21 lat.

           Wejście do krypty znajduje się na zewnątrz, z południowej strony świątyni. Nowe, marmurowe schody prowadzą w głąb podziemia. Pomieszczenie jest białe, bez żadnych zdobień i posiada łukowe sklepienie, natomiast podłoga jest z piaskowca. Na głównej osi, w północnej części mieści się skromny, drewniany ołtarz z końca XIX wieku zwieńczony okazałym krzyżem. W przedsionku umieszczona jest tablica przedstawiająca drzewo genealogiczne rodu. Po obu stronach przestronnego pomieszczenia rozmieszczone są dwa rzędy trumien, ustawionych na solidnych, dębowych postumentach. W sumie jest ich 22, zarówno wiekowych, jak i całkiem nowych. Ciekawostką są zabytkowe akcesoria pogrzebowe - krzyże, szarfy i 29 wieńców o wprost unikalnej wartości. Wiele z nich liczy sobie około 130 lat. Poddano je konserwacji w latach 80 XX wieku w krakowskiej Pracowni Konserwacji Zabytków. To misterne i tchnące artyzmem rękodzieła, posiadające niekwestionowaną wartość zabytku. Stanowią rzecz osobliwą i rzadko spotykaną nawet w europejskich stolicach, skąd pochodzą. Powstawały w manufakturach Francji i Austrii - przyjeżdżały wraz z trumnami zmarłych. Wieńce pogrzebowe wykonane są z naturalnych i szlachetnych materiałów: porcelanowych i szklanych koralików , drucików ze szlachetnych materiałów, rozdrobnionej miki, barwionych metalowych blaszek, opalizującej emalii lakierniczej, papieru parafinowego. Można wyróżnić wśród nich kilka rodzajów, na przykład o kształcie typowym i o kształcie krzyża, wieńce duże (średnicy 80 cm) i małe (średnicy 30 cm), różnobarwne i jednokolorowe, zdobione motywami roślinnymi lub geometrycznymi. Mają formy symetryczne i asymetryczne: o krzyżach pojedynczych lub podwójnych, łączonych z kołem, owalne i elipsoidalne, z gałązkami kwiatów i krzewów. W jednym z wieńców doliczono się ponad 1,5 mln maleńkich koralików i porcelanowych płytek. Nie zachowały się szarfy i wstęgi z dedykacjami, dlatego nie wiadomo, komu dokładnie były przeznaczone. Istnieje duży wieniec z dedykacją: "W Hołdzie dla Hotelu Lambert" założony dla uczczenia pamięci księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, przewodniczącego Wielkiej Emigracji we Francji.

           Obecnie wieńce znajdują się w depozycie w Pałacu w Puławach (na I piętrze).

           Krypta, która jest prawdziwym unikatem w skali kraju, dostępna jest do zwiedzania tylko za zgodą sieniawskiego księdza proboszcza.

źródła:

Historia kościoła w Sieniawie - parafia Sieniawa.przemyska.pl [dostęp 15.11.2023]

Jurasz T.: Znane i nieznane Zamki, pałace, kościoły Polski południowo- wschodniej, Rzeszów, Rzeszowskie Wydawnictwo Prasowe RSW "Prasa-Książka-Ruch" i Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej

Kłos S.: Osobliwości Podkarpacia. Przewodnik krajoznawczy po najciekawszych, najdziwniejszych znanych i nieznanych miejscach i obiektach województwa podkarpackiego, Rzeszów, Księgarnia Akademicka Libra, 2003

Kłos S.: Przeworsk i okolice, Rzeszów, KAW, 1988

Kościoły. Oficjalna strona Urzędu Miasta i Gminy Sieniawa, [dostęp 2023-11-14]. [zarchiwizowano z tego adresu (2023-11-29)]

Rejestr zabytków nieruchomych - województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023

Żabicki J.: Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, Warszawa, Wydawnictwo Arkady, 2013