Cmentarz żydowski w Leżajsku

ul. Górna         

  Leżajsk to nie tylko zespół klasztorny Bernardynów ze znajdującym się tu cudownym obrazem Matki Zbawiciela ale również żydowski cmentarz - miejsce pielgrzymowania Żydów z całego świata, przyjeżdżających na grób cadyka Elimelecha Weissbluma 

           Data założenia cmentarza nie jest znana. Jego istnienie wzmiankowano w przywileju Władysława IV w 1635 roku oraz przywileju Jana III Sobieskiego z 1682 roku. Ma powierzchnię 2,06 ha, na cmentarzu znajduje się 136 macew, większość nagrobków w stanie dobrym.

           W 1787 roku na cmentarzu pochowano Elimelecha syna Eliezera Lipmana z Leżajska, twórcę koncepcji funkcjonowania ośrodków chasydzkich, od 1772 roku cadyka w Leżajsku, autora ksiąg: „Noam Elimelech", „Igaret ha-Kodesz", "Or Elimelech", który jeszcze za życia miał rozmawiać ze zwierzętami i leczyć nieuleczalne choroby. W kolejnych latach na cmentarzu spoczęli potomkowie Elimelecha, kontynuatorzy miejscowej dynastii chasydzkiej.

           W latach I wojny światowej na cmentarzu chowano żołnierzy Armii Austro-Węgierskiej. Podczas II wojny światowej cmentarz uległ dewastacji - na rozkaz Niemców część macew wyrwano i utwardzono nimi ulice w Leżajsku. Rozkopano grób cadyka Elimelecha, szukając cennych przedmiotów. Zniszczenie jego grobu przyczyniło się do powstania kolejnej legendy, głoszącej, że wykopany z grobu cadyk miał tak groźnie patrzyć, że polscy robotnicy i pilnujący ich Niemcy uciekli w przestrachu a wkrótce dopadły ich choroby i męczarnie.

           Po 1945 roku cmentarz dalej niszczał. W 1957 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Leżajsku przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza. W wyniku restytucji mienia przedwojennych gmin żydowskich, właścicielem kirkutu stała się Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydów.

           Dzięki Fundacji Nissenbaumów cmentarz jest ogrodzony, postawiono też ohel - jednokondygnacyjny budynek na planie zbliżonym do kwadratu, kryty dachem dwuspadowym. W środku znajdują się trzy pomieszczenia: sala główna mieści okratowaną macewę Elimelecha, z hebrajską inskrypcją: "Tu pochowany nasz pan i nasz mistrz, mąż bogobojny, pan Elimelech.....odszedł 21 adar roku 547. Niech dusza jego będzie związana w wieniec życia wiecznego”. We wnętrzu sali głównej ustawiono macewę Eliezera syna Elimelecha z Leżajska. Jest to najstarszy w Polsce, oryginalny nagrobek cadyka.

           Pomieszczenia boczne ohelu przeznaczone są na salę modlitw, osobną dla kobiet i mężczyzn. W sąsiedztwie ohelu wtórnie ustawiono kilkadziesiąt odzyskanych nagrobków. Są to stele z piaskowca i betonu, z napisami w języku hebrajskim. W narożniku południowo-zachodnim znajduje się lapidarium w formie muru z przytwierdzonymi macewami. W ostatnich latach cmentarz był kilkakrotnie dewastowany. W 2018 roku pozostawione w ohelu znicze doprowadziły do pożaru i zniszczenia wnętrza budynku.

           Grób cadyka Elimelecha na leżajskim kirkucie jest ważnym miejscem dla społeczności żydowskiej na całym świecie. Przyjeżdżają tu zwłaszcza chasydzi, którzy mają wielu przodków pochowanych właśnie w tym miejscu. Jest to miejsce godne uwagi dla osób zainteresowanych historią ludności żydowskiej na ziemiach leżajskich.

źródła:

Burchard P.: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990

Fijałkowski P., Kuwałek R., Litwin W.: Leżajsk. Szlak chadydzki, Warszawa 2008

Gładyś B.: Rozwój chasydzkiego ośrodka pielgrzymkowego w Leżajsku, "Peregrinus Cracoviensis" 2006, zeszyt 17

Horn M.: Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce(1697-1795). Tom II, Rządy Stanisława Augusta(1764-1795), Wrocław-Warszawa-Krakow-Gdańsk-Łódź 1984

Potocki A.: Żydzi w Podkarpackiem, Rzeszów 2004

Wodziński M.: Groby cadyków w Polsce, Wrocław 1998