Pałac Czartoryskich w Sieniawie

           Sieniawa - miasteczko na Podkarpaciu, blisko Przeworska, którego ozdobą jest wspaniała rezydencja magnacka Sieniawskich i Czartoryskich. Początki sięgają roku 1671 kiedy to wojewoda lwowski i wołyński, później hetman polny koronny Mikołaj Hieronim Sieniawski wystarał się o przywilej królewski lokacyjny dla miasta, które nazwano Sieniawą. Największą inwestycją hetmana była rezydencją rodowa pobudowana na południe od miasta w latach 1664-1680. Po śmierci Mikołaja Hieronima Sieniawskiego majątek odziedziczył syn założyciela Adam Mikołaj Sieniawski, a następnie w posiadanie majątku weszła Zofia, jego córka. Kiedy wyszła za mąż za Augusta Czartoryskiego w 1734 roku Sieniawa stała się własnością Czartoryskich.

           W ciągu całego XVIII wieku rezydencja była przez nowych właścicieli wielokrotnie remontowana. Główny budynek, mimo przebudowy wnętrz, nadal był parterowy. Dopiero Adam Kazimierz Czartoryski w roku 1763 zlecił powiększenie pałacu o dwa duże skrzydła boczne i wtedy komnaty zyskały nowy układ i wystrój. Całość nakryta była dachem czterospadowym a elewacja zewnętrzna nosiła znamiona klasycyzmu. Znacząca rozbudowa  pałacu miała miejsce w latach 1881-1883, kiedy podwyższono boczne skrzydła o górną kondygnację i pokryto całą budowlę dachami mansardowymi z lukarnami. Po tym przekształceniu skrzydła boczne otrzymały wygląd pawilonów dominujących nad parterowym korpusem z łazienkami i podwójnymi klatkami schodowymi. Pałac posiadał wówczas 36 pokoi a jego powierzchnia wynosiła ponad 2000 m2 powierzchni. Elewacjom nadano nowy wystrój o cechach neobarokowych. W Sieniawie nie było zbyt bogatych zbiorów. Ściany pałacu ozdabiały portrety Sieniawskich, Czartoryskich, Poniatowskich. Przechowywano tu atrybuowany Norblinowi cykl miniatur ilustrujących "Metamorfozy" Owidiusza. Pokoje były umeblowane wartościowymi meblami. Według wykazu z 1914 roku były to między innymi dwie szafy gdańskie, skrzynie gdańskie, 6 foteli krytych kurdybanem, 24 krzesła inkrustowane kością słoniową.

           W tej formie pałac przetrwał do I wojny światowej, kiedy to Adam Ludwik Czartoryski oddał go na szpital dla zakaźnie chorych żołnierzy austro-węgierskich. Po wycofaniu się armii austriackiej pałac splądrowały wojska rosyjskie i miejscowa ludność. W okresie międzywojennym w związku z dewastacją pałacu rodzina Czartoryskich zamieszkała w wybudowanym na terenie ogrodu drewnianym pałacyku letnim, przypominającym dworek. Remont pałacu podjęto w latach trzydziestych, ale wkrótce przerwała go II wojna światowa. W okresie powojennym na mocy dekretu o reformie rolnej został przejęty na rzecz Skarbu Państwa. Zaniedbany pałac doprowadzono do ruiny. Dopiero w latach osiemdziesiątych XX wieku nowy właściciel, Kombinat Rolno-Przemysłowy "Iglopol'' z Dębicy, odbudował pałac. W tym okresie zaczął funkcjonować tu hotel. Ostatnie remonty miały miejsce w latach 1998-2002 a ich wynik możemy podziwiać do dziś. Zabytkowy kompleks obecnie należy do Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Rzeszów i mieści się tu luksusowy hotel z restauracją.

           Rezydencja nieodłącznie związana jest z rozległym parkiem - pierwotnie geometrycznym a w XIX wieku powiększonym i przekształconym na krajobrazowy.

           Sieniawa jest miejscem niezmiernie ważnym dla wszystkich miłośników sztuki ogrodowej. Stała się wzorcowym założeniem w typie krajobrazowym, które propagowała księżna Izabela z Flemingów Czartoryska. Mało urozmaiconą rzeźbę terenu rekompensuje efektowna kompozycja ogrodu, piękny starodrzew i liczne osie widokowe.

           W składzie gatunkowym drzewostanu dominują dęby i lipy. Nad brzegami starorzecza zachowała się roślinność łęgowa z topolami białymi. Nielicznie występują drzewa obcego pochodzenia: sosny wejmutki, dęby czerwone odmiany wielkoowocowej, miłorzęby dwuklapkowe. W poszyciu na znacznej powierzchni występują naturalne zbiorowiska roślin leśnych.

źródła:

Atlas rezydencji. Rezydencje okolic Rzeszowa [w]: www.AtlasRezydencji.pl

Źródła Dziejowe. Tom XVIII część I. "Polska XVI wieku pod względem Geograficzno-Statystycznym, Tom VII. Część I. "Ziemie Ruskie, Rus Czerwona" str 4 i 135